به گزارش خبرنگار بسیج، در آستانه تولد اولین توله یوز پلنگ در اسارت سرپرست معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست پیرامون، امکان انقراض یوزپلنگ ایرانی در طبیعت و تعداد دقیق یوزپلنگ‌های موجود در ایران می‌گوید: از نظر علمی وقتی تعداد موجود از یک گونه خاص گوشتخوار به زیر ۵۰ عدد می‌رسد، آن گونه محکوم به انقراض است، زیرا در چنین شرایطی تنوع ژنتیکی آن گونه خاص تا حدی پایین می‌آید که دیگر نمی‌تواند خود را در طبیعت حفظ کند.
حسن اکبری می‌گوید: ما از چند سال قبل مطمئن شدیم که تعداد یوزپلنگ‌های موجود در ایران به زیر ۳۰ قلاده رسیده است و در چنین شرایطی تفاوت چندانی ندارد که تعداد یوز‌های ایرانی ۱۲ قلاده یا مثلا ۲۰ قلاده باشد، چون در هر دو صورت شرایط برای نجات یوزپلنگ ایرانی بسیار دشوار خواهد بود.
این سخنان بهانه شد به این موضوع بپردازیم براستی چرا معاون این سازمان عریض وطویل به راحتی سخن از بی فایده بودن تلاش‌ها برای حفظ این گونه نادر جانوری می‌راند و خیلی راحت و صریح از بی فایده بودن تلاش‌ها با توجه به تعداد کم یوز‌ها می‌نمایداینکه ۱۲ قلاده باشد یا ۳۰ قلاده وقتی زیر ۵۰ قلاده است نباید تلاشی برای حفظ و افزایش این تعداد محدوداما ارزشمند نمود.
این مقام ارشد سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر این که یوزپلنگ ایرانی اکنون در وضعیت کاملا نگران کننده‌ای قرار دارد، می‌گوید: اگر ما نتوانیم در آینده‌ای نزدیک شرایط را برای حفظ یوزپلنگ آسیایی به شکلی محسوس تغییر دهیم، به زودی این گونه ارزشمند را حداقل در طبیعت از دست خواهیم داد.
اکبری با بیان این که سازمان حفاظت محیط زیست تلاش زیادی برای جلوگیری از انقراض یوزپلنگ ایرانی انجام می‌دهد، می‌گوید: طبیعی است که با وضعیت کنونی امکانات، اعتبارات و نیرو‌های سازمان حفاظت محیط زیست، شرایط برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی بسیار دشوار است و ما به سازمان برنامه و بودجه کشور اعلام کرده ایم که لازم است برای جلوگیری از یوز ایرانی هزینه‌های زیادی انجام دهیم.
به نظر نگارنده چرا وقتی بودجه‌های کافی نهاده‌های داخلی و کمک‌های بشر دوستانه‌ای که برای حفظ این گونه ارسال میکردید در جهت حفظ باقی این گونه ارزشمند اقدامات اساسی صورت نگرفته است، براستی با بودجه‌های میلیاردی اختصاص یافته به پروژه یوز چه اقدامات ارزشمندی در جهت حفظ این گونه در منطقه خارتوران صورت پذیرفته است، تنها نصب چند عدد تابلو که به عکس یوز مزین شده در محور‌های مواصلاتی شهرستان شاهرود در محدوده میاندشت تا عباس آباد که در روز روشن هم قابل رویت نبوده چقدر توانسته به حفظ این گونه ارزشمند کمک نماید، یا گذاشتن چند عدد چراغ چشمک زن در این مسیر که محل عبور یوز‌ها بوده و بالغ بر ۱۰ غلاده بر اثر تصادف در همین محور تلف شده اند کمک کرده، شاید اکر این ۱۰ غلاده زنده بودن و با زاد آوری آن‌ها امروز دیگر معاون این سازمان از بی فایده بودن تلاش‌ها برای حفظ یوز سخن نمی‌گفت.
سرپرست معاونت محیط طبیعی سازمان محیط زیست در ادامه می‌گوید: اکنون می‌توان گفت تنها قلمرو باقیمانده برای یوزپلنگ آسیایی، منطقه حفاظت شده توران و زیستگاه‌های اطراف آن است و متاسفانه در این منطقه تعداد زیادی دام، سگ گله، جاده ترانزیتی و بسیاری از دیگر عوامل مزاحم برای یوز ایرانی وجود دارد.
براستی برای خالی کردن مراتع از گله‌های گوسفند و یک‌های گله که قاتلان بالفطره یوز‌ها هستند چه اقدام اساسی علی رغم داشتم بودجه‌های کلان صورت گرفت، هنوز که هنوز است یک‌های گله به همراه گوسفندان در جای جای این منطقه جولان میدهند.
وی می‌گوید: با توجه به این که این گونه بسیار پرتحرک و قلمروطلب است و حرکت آن هیچ گاه محدود به مرز‌های منطقه حفاظت شده نمی‌شود، بنابراین احتمال بقای یوزپلنگ آسیایی در منطقه توران به عنوان تنها زیستگاه باقیمانده برای یوزپلنگ آسیایی اندک است.
بله درست می‌فرمایند، ولی براستی چرا وقتی بودجه لازم جهت اجرایی کردن برای فنس کشی کل مسیر که بالغ بر ۳۰ کیلومتر بوده اختصاص یافت و مسیولین وقت سازمان با بوق و کرنا از اجرایی شدن این پروژه خبر دادن، تنها و تنها کم‌تر از ۵کیلومتر از ۳۰ کیلومتر فنس کشی گردید.
حدود دو دهه است که مسئولان زیست محیطی دولت‌های مختلف تاکید دارند یوزپلنگ آسیایی که زمانی در بسیاری از نقاط قاره آسیا بخصوص آسیای میانه و از هندوستان تا سوریه پراکنده بود، در معرض انقراض کامل قرار گرفته است و در همین راستا نیز از ابتدای سال ۹۰، پروژه بین المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی آغاز شد
این پروژه البته در ده سال گذشته به نتیجه ملموسی نرسیده است و در حالی که در ابتدای دهه ۹۰، اظهارات مسئولان وقت سازمان حفاظت محیط زیست از این حکایت داشت که حدود ۳۰ تا ۵۰ قلاده یوزپلنگ در زیستگاه‌های مختلف ایران پراکنده هستند، تازه‌ترین برآورد‌های انجمن یوزپلنگ ایرانی نشان می‌دهد که اکنون تنها ۱۲ قلاده شناسایی‌شده یوزپلنگ آسیایی در مناطق حاشیه کویر مرکزی از جمله خارتوران، نایبندان، درب انجیر و میاندشت زیست می‌کنند.
هر چند وجود ۱۲ قلاده اصلا نمی‌تواند صحت داشته باشد مسئولان محلی در استان سمنان تا ۲۵ قلاده هم شناسایی کرده اند
اینکه چه دستانی در کار است که کمر به نابودی یوز‌ها بسته اند جای سوال اساسی دارد؟
درهمین راستا و در واکنش به این گزارش، انجمن یوزپلنگ ایرانی اعلام کرده است که این آمار تنها مربوط به یوزپلنگ‌هایی است که «کاملا شناسایی شده و دارای شناسنامه تایید شده هستند» و «در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ دارای تصویر قابل شناسایی و مستند هستند» که نشان می‌دهد «زنده» هستند، «از مادر مستقل شده‌اند» و «به عنوان عضوی از جمعیت، به طور مستقل «امکان شرکت در زادآوری دارند.»
این انجمن می‌گوید آمار مربوط به زنده بودن ۱۲ یوزپلنگ در واقع «حداقل جمعیت بالغ شناسایی شده» است و «به معنای اندازه دقیق جمعیت نیست. از آنجاکه گوشتخواران به راحتی دیده نمی‌شوند، هیچگاه نمی‌توان اندازه دقیقی از جمعیت آن‌ها ارائه کرد.»
سهراب زارع، کارشناس حیات وحش، به منظور شفاف‌سازی این آمار می‌گوید: آمار ارائه شده توسط معاون سازمان محیط زیست نیاز به توضیحاتی دارد.
او می‌گوید: آمار ۱۲ یوزپلنگ که در رسانه‌ها عنوان شده است، مربوط به یوزپلنگ‌هایی است که شناسنامه‌دار هستند و در فاصله سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ تصاویری از آن‌ها ثبت شده و قابل شناسایی هستند. همچنین تعداد توله‌های یوزپلنگی که هنوز با مادر خود زندگی می‌کنند نیز در این آمار اعلامی گنجانده نشده است که دلیل علمی برای این کار وجود دارد.
این کارشناس محیط زیست تصریح می‌نماید: از نظر علمی توله‌ها تا زمانی که از مادر جدا نشوند و حیات خود را به طور مستقل شروع نکنند، در آمار جمعیت یوزپلنگ جایی ندارند.
زارع با تاکید بر اینکه جمعیت یوزپلنگ‌ها در کشور به شدت کاهش یافته است می‌گوید: با وجود اینکه خطر انقراض بیشتر از همیشه گونه ارزشمند یوز ایرانی را تهدید می‌کند، اما آمار ۱۲ فرد یوزپلنگ اعلام شده حداقل جمعیت بالغ شناسایی شده است و علی‌رغم اینکه شاید تعداد یوزپلنگ ایرانی در کشور به ۴۰ فرد هم نرسد، اما باز هم این آمار بیشتر از ۱۲ فرد است.
او با اشاره به اینکه نباید امیدهایمان را برای احیای یوز ایرانی از دست بدهیم می‌گویدد: در پارک ملی توران اقدامات خوبی توسط متخصصان و دامپزشکان به منظور لقاح مصنوعی یوزپلنگ انجام شده است و همچنین وجود ۲ فرد یوزپلنگ "ایران" و "فیروز" نویددهنده احیای یوز ایرانی به روش لقاح طبیعی است.
امیر عبدوس رئیس اسبق محیط زیست استان سمنان در این خصوص می‌گوید: استان سمنان مهمترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در ایران و جهان است.
او در پاسخ به این پرسش که اخیرا معاون محیط‌زیست کشور جمعیت یوز‌ها را تنها ۱۲ قلاده اعلام کرد، در حالی که آمار اعلام شده از سوی استان چند برابر این آمار بوده می‌گوید: در این گفتگو احتمالا رسانه‌ها در انتقال دقیق صحبت‌ها که مراد ایشان یوز‌های رصد شده بوده، اشتباه کردند وگرنه تنها در استان سمنان ۲۳ یوزپلنگ شناسنامه‌دار وجود دارد و از همین رو به طور قطع و یقین جمعیت یوزپلنگ آسیایی بیشتر از ارقام اعلام شده اخیر است.
او با اشاره به جمعیت یوز‌ها در زیستگاه‌های این استان تصریح می‌نماید: تنها ۱۸ قلاده یوز شناسنامه‌دار در زیستگاه توران شاهرود و دو قلاده نیز در زیستگاه چاه‌شیرین استان سمنان داریم. علاوه بر این سه قلاده در اسارت شامل: کوشکی، ایران و دلبر نیز در استان سمنان وجود دارد لذا جمعیت یوز‌های شناسنامه‌دار استان حداقل ۲۳ قلاده است.
عبدوس می‌گوید: بدون تردید جمعیت یوز‌ها در استان بیشتر از این ارقام است و یوز‌های شناسایی نشده‌ای نیز در زیستگاه‌های مختلف استان وجود دارد.
حال با توضیحات ارائه شده از سوی کارشناسان از وجود تعداد زیاد یوز چرا معاون این سازمان اصرار چند باره از تعداد تنها ۱۲ قلاده دارد، در اذهان مردم چیزی جز کم کاری و عدم تلاش برای حفظ این گونه ارزشمند دارد.
البته جای خرسندی است که یکی از تلاش‌های ارزشمند دولت، توجه ویژه به حیات وحش است؛ طرح مهیاسازی شرایط برای تکثیر یوزپلنگ آسیایی در استان سمنان برای شکستن کد انقراض یوز و رسیدن به عدد ٥٠ قلاده (فرد) از جمله این اقدامات است.
یوزپلنگ به عنوان سریع‌ترین گونه جانوری بر روی کره خاکی است که با خط سیاه روی صورت و خال‌های سیاه پررنگ روی پوستش شناخته می‌شود و اکنون ایران و بخش‌هایی از استان سمنان را خانه امن خود یافته و در خطر انقراض قرار دارد.در واقع، یوزپلنگ ایرانی در فهرست اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست قرار دارد، این حضور یعنی اینکه گونه‌ای در خطر انقراض است، حدود ٢ هزار سال پیش یوز‌ها در بیشتر نقاط آسیا حضور داشتند، اما اکنون منحصر به نواحی بیابانی ایران شده اند.
در واقع ایران از دهه ۱۹۷۰ به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ آسیایی شناخته شده است از این رو به آن یوزپلنگ ایرانی نیز می‌گویند بنابراین باید با تمام توان از این میراث ارزشمند حفاظت کنیم.
منطقه توران یا خارتوران در شرق استان سمنان یکی از سه منطقه حفاظت شده ایران با مساحت یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار، خاستگاه زیست یوزپلنگ آسیایی به شمار می‌رود.
یک دامپزشک می‌گوید: پارک توران تنها زادگاه زادآور یوزپلنگ آسیایی در دنیا است و امید است با نتیجه رسیدن تلاش‌ها برای زادآوری موفق تعداد یوزپلنگ‌های آسیایی افزایش یابد.
یاسمین حسنی می‌گوید: یوزپلنگ جزو گربه‌سانان محسوب می‌شود و گربه‌سانان امکان زادآوری ۲ بار در سال را دارند.
او می‌گوید: یوزپلنگ دوره بارداری سه ماه دارد و معمولا فصل‌هایی که رطوبت هوا بیشتر است، برای جفت‌گیری این گونه ارزشمند مناسب است.
حسنی می‌گوید: براساس تحقیقات انجام شده، دی و بهمن بهترین ماه‌های سال برای جفت‌گیری یوزپلنگ آسیایی است که پس از ۹۰ روز معمولا در اردیبهشت ماه توله به دنیا می‌آید.
این دامپزشک با بیان اینکه یوزپلنگ جزو پستانداران چندهمسری است، می‌گوید: یوزپلنگ آسیایی از ۲ تا سه سالگی بالغ شده و تا هشت سالگی قدرت زادآوری دارد و نوع زایش یوزپلنگ آسیایی چندقلوزایی است.
در این خصوص نباید از تلاش‌های انجام شده هم غافل ماند، برای حذف تهدید‌های محیطی برای یوزپلنگ آسیایی مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان می‌گوید: سگ‌های گله و جاده ۲ عامل اصلی تلفات یوزپلنگ ایرانی است و توله یوزپلنگ‌ها از سگ گله بیشترین آسیب را می‌بینند، ولی آمار کاملی از تعداد تلفات یوزپلنگ به دلیل حمله سگ‌های گله در دست نیست.
به این ترتیب، پس از آسیب شناسی مشخص شد سگ‌های گله بیشتر از تصادف‌های جاده‌ای در تلفات یوزپلنگ ایرانی در پارک ملی توران استان سمنان سهم دارند و براین اساس رفع این مشکل در دستور کار قرار گرفت و در نهایت برای حفظ جمعیت باقی مانده یوز پلنگ آسیایی ۱۸ سامانه عرفی در محدوده پارک ملی توران از حضور دام تخلیه شد و ۲۹ سامانه عرفی دیگر واقع در محدوده امن توران باقی مانده که تلاش می‌شود، با تامین اعتبار، این مناطق هم از حضور دام برای حفظ آرامش و امنیت جانی یوزپلنگ از دام تخلیه شود.
دیگر تهدید یوزپلنگ‌ها عامل انسانی و جاده بود به طوریکه هفت قلاده یوزپلنگ در محور میاندشت- عباس آباد در محدوده پارک ملی توران بین سال‌های ١٣٨٩ تا ١٣٩٧ در اثر تصادف‌های جاده‌ای تلف شدند؛ به طوری که به این محدوده قتلگاه یوز گفته می‌شد و در نهایت پیگیری‌های مستمر منجر به این شد که مسیر‌های تردد یوزپلنگ آسیایی در محل تلاقی با جاده در محدوده عباس‌آباد- میاندشت در محور تهران- مشهد در محدوده استان سمنان با نصب تابلو هشداردهنده، حصارکشی حاشیه جاده به طول پنج کیلومتر در مسیر رفت و کاهش سرعت مجاز خودرو در این محدوده از ۱۱۰ به ۸۰ کیلومتر بر ساعت براساس مصوبه شورای راهبری تصادفات، ایمن سازی شود
مدیر کل ارتباطات و فناوری اطلاعات استان سمنان می‌گوید: زیستگاه یوزآسیایی در شرق استان زیر چتر پوشش آنتن‌دهی تلفن همراه و اینترنت قرار می‌گیرد.
سید یاسر حسن پور می‌گوید: با دستور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در زیستکره توران استان سمنان با سرمایه‌گذاری ۳۰ تا ۴۰ میلیارد ریالی این وزارتخانه تحت پوشش آنتن‌دهی تلفن همراه و اینترنت پهن‌باند قرار می‌گیرد.
او با تاکید بر ضرورت حمایت از یوزپلنگ آسیایی به عنوان گربه‌سان نادر و در معرض خطر انقراض می‌گوید: ایجاد زیرساخت‌های ارتباطی و امکان پوشش آنتن دهی تلفن همراه و خدمات دسترسی اینترنت پهن باند سیار در زیستکره توران موجب نظارت، رصد و تحلیل دقیق‌تر رفتار‌های یوز‌های آسیایی به کمک فناوری‌های نوینی همچون اجرای طرح دوربین‌گذاری و دیگر ظرفیت‌های فناوری نوین در محدوده پارک ملی می‌شود.
حسن پور می‌گوید: برخورداری از نعمت آنتن دهی و اینترنت پهن باند برای ساکنان و محیط بانان کیلومتر‌ها دورتر از شهر‌ها و روستا‌ها در دل کویر مرکزی ایران و درحال محافظت از گونه‌های جانوری و حیات وحش کشور از جمله مزایای اجرای این طرح است.
اما اخیرا راه اندازی معدن مس چغندر سر در دل پارک ملی توران می‌تواند تهدید جدی‌تر بر کاهش همین تعداد اندک یوز‌ها باشد، معدن مس چغندر سر پس از ۴۴سال از تعطیلی بار دیگر این معدن در آستانه بازگشایی قرار گرفت.
هنوز دیری از خبرهای امید بخش مدیر کل اسبق محیط زیست استانمان از رویت چندین قلاده یوزپلنگ در محدوده همین معدن، نگذشته که این روز‌ها شاهد حضور مهندسان این معدن در پارک ملی توران هستیم.
یک دوستدار محیط زیست می‌گوید: تعداد تشکل‌های غیردولتی، کارشناسان، پژوهشگران و محیط‌بانان فعال در زیستگاه‌های یوزپلنگ در ایران با کشور‌های آفریقایی قابل قیاس نیست و نبود نیروی انسانی کافی منجر شده بسیاری از تجارب کشور‌های دیگر در خصوص حفظ یوزپلنگ در ایران قابل پیگیری نباشد.
حسن علیمحمدی می‌گوید:زیستگاه‌های یوزپلنگ با وسعت بالا در منطقه توران نیازمند تعداد بالایی از کارشناسان و محیط بان است که همزمان در مناطق فعال بوده، شرایط زیستی را پایش کرده و نیاز‌های حفاظتی را تا مرحله تأمین پیگیری کنند.
او می‌گوید: حال با وجود اخبار خوش از افزایش تعداد یوز در منطقه توران جای تاسف است بار دیگر شنیده شدن این گونه اخبار تمامی زحمات کشیده شده را ازبین ببرد.
بنابر گزارش‌های میدانی رسیده از دوستداران محیط زیست هم اکنون ماشین‌های سبک مهندسی معدن مس چغندر سر هر روز در منطقه جولان میدهند و حتی مزاحمت برای وحوشی که در چشمه‌های منطقه نظیر الحاک در سایه سار درختان خوش آرمیده اند، آرامششان را دستخوش حضور مهمانان ناخوانده می‌نماید.
همین چند روز پیش بود که خبر ایجاد چاه و نصب تلمبه بادی جهت آبرسانی به حیات وحش منطقه در چغندر سر نگذشته که با راه اندازی معدن قطعا این زحمات نیز بیهوده می‌نماید.
مدیرکل اسبق محیط‌زیست استان سمنان ضمن بیان اینکه در همین استان و شهرستان شاهرود اقدامات خوبی از سوی حفاظت‌گران صورت گرفته است، می‌گوید: سال گذشته یک میلیارد تومان سامانه عرفی از دامداران توران خریداری شد، و یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان مرتع از محدوده پارک ملی توران شاهرود در حال خریداری هستیم و هرساله با مذاکره دامداران و مرتع‌داران می‌کوشم عرصه‌ها را بیشتر کنیم.
او می‌گوید: فنس کشی محدوده عبور یوز به طول ۱۰ کیلومتر رفت‌وبرگشت به نحوی انجام شد که فنس‌ها به زیرگذر‌ها هدایت شدند.
مدیرکل محیط زیست استان سمنان ضمن بیان اینکه برای هر کیلومتر فنس کشی دو میلیارد تومان پول نیاز دارد، می‌گوید: بسیاری اوقات حفاظت نیازی به پول زیادی ندارد به‌عنوان‌مثال با همکاری پلیس‌راه ۳۰ کیلومتر مسیر عباس‌آباد تا میان دشت تابلو کاهش سرعت ۸۰ کیلومتر و دوربین نصب شد و تابلو‌های ۱۱۰ کیلومتر همگی جای خود را به تابلوی کاهش سرعت تغییر دادند.
عبدوس می‌گوید: از زمان نصب تابلو‌های کاهش سرعت و هشداردهنده در محدوده عباس‌آباد میان دشت هیچ تصادفی نه در مورد گونه یوز بلکه هیچ‌گونه دیگر رخ نداده است که این نشان‌گر موضوع که باید همه افراد در این مشارکت سهیم شوند
به نظر نگارنده چرا باید با انجام این همه هزینه و مهمتر دغدغه دوست داران محیط زیست، معاون سازمان محیط زیست سخن از انقراض و بی فایده بودن تلاش‌ها برای نجات یوز‌ها می‌نماید.
براستی یک مدیر ارشاد سازمان محیط زیست از هزینه کرد‌های زیر دستان خود در استان سمنان خبر ندارد که به راحتی همه هزینه‌ها را نادیده گرفته و هر گونه تلاش را بی فایده میداند، حال دوست داران محیط زیست با ثبت ملی قله شاهوار که با تلاش‌های صورت گرفته بسیاری محقق شده است که نشان از حسن توجه مسئولین به محیط زیست منطقه می‌باشد این سوال برایشان تداعی می‌شود
حال چرا در گوشه شمال شرق پارک ملی توران و در جوار فنس کشی علی رغم همه تلاش‌های صورت گرفته که مدیر کل اسبق محیط زیست استان به گوشه‌های از آن اشاره کرده است، خبر از واگذاری معدن مس شنیده می‌شود و از طرفی پروژه یوز را نامطلوب و بی اثر عنوان کرده و حتی از دادن آمار واقعی یوز‌ها هم خود داری کرده و تنها دغدغه دوستداران محیط زیست را دوچندان می‌نماید.
گزارش: محمد علی عباس نژاد
