استحاله هویت در فضای مجازی

به گزارش سرویس خبری بسیج جامعه زنان- یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که در پی توسعه سریع جوامع ایجاد می‌شود، تضاد‌های فرهنگی جامعه مدنظر با ابزار و دستاورد‌های توسعه است. در این میان، بدیهی است با سرعت گرفتن رشد و توسعه، این تضاد‌ها به شکل برجسته‌تری نمایان می‌شوند و آسیب بیشتری را متوجه آن جامعه می‌کنند. از همین رو است که جوامع در حال توسعه، همواره در کنار بهره‌گیری از فواید تغییر ساختار اجتماعی و اقتصادی، با تبعات ناشی از تغییرات فرهنگی متأثر از این پیشرفت سریع دست‌وپنجه نرم می‌کنند. از سوی دیگر، در دنیای کنونی ارتباطات و فناوری اطلاعات، سرعت توسعه صنعتی و علمی آنچنان از فراهم‌آمدن زیرساخت‌های فرهنگی و اجتماعی پیشی گرفته است که خیلی وقت‌ها به نظر می‌رسد اخلاق و ارزش‌ها در جاده توسعه زیر گرفته می‌شوند. 
ورود اینترنت و گسترش لحظه‌ای کاربران اینترنتی، بدون فراهم‌آمدن زیرساخت‌های فرهنگی لازم، به مثابه شمارش معکوس بمبی در میان ارزش‌ها، باور‌ها و هنجار‌های ملی‌مذهبی و در یک کلمه «سبک زندگی» ماست، البته این تکنولوژی، خدمات بسیاری را برای ما فراهم می‌آورد و بسیاری از امور را برای‌مان تسهیل می‌کند و باید اذعان داشت در دنیای امروزی نمی‌توان از این تکنولوژی چشم‌پوشی کرد. 
هر‌چند ارتباطات در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را به عنوان نسل جدیدی از ارتباطات اجتماعی باید پذیرفت، اما این فضا به کاربر امکان داشتن هویت مجازی را هم می‌دهد. در واقع می‌توان گفت حضور بیش از اندازه کاربران در فضای مجازی می‌تواند آنان را از هویت حقیقی‌شان دور کند و این دورشدن از دنیای واقعیت‌ها، بر تمام لایه‌های زندگی افراد اثرگذار خواهد بود. این مسئله برای کاربران نوجوان و جوان اهمیت بیشتری می‌یابد چراکه در این سنین، هنوز هویت افراد به طور کامل شکل نگرفته است و حضور در شبکه‌های اجتماعی، به آن‌ها این امکان را می‌دهد برای خودشان هویتی متفاوت از دنیای حقیقی پیرامون خود خلق کنند و همین امر به رشد خیال‌بافی و دورشدن از پذیرش شرایط حقیقی زندگی منجر می‌شود. 
در این حالت، جوان مرز بین فضای حقیقی و فضای مجازی را گم می‌کند و همان طور که از محیط پیرامونش تأثیر می‌پذیرد، از فضای مجازی نیز متأثر می‌شود. اهمیت این موضوع در این است که همین هویت مجازی به افراد اجازه می‌دهد خود را هر گونه که دوست دارند، معرفی کنند و از آنجا که هیچ کس نمی‌تواند پی به هویت حقیقی آن‌ها ببرد، پس افراد در محیط اینترنت خود را مجاز به شکستن خطوط قرمز فضای حقیقی می‌دانند و همین هنجارشکنی‌ها از سوی برخی افراد پیشرو، مسیر را برای دیگرانی که حتی در فضای مجازی ملاحظات ارزش‌ها و هنجار‌های اجتماعی را دارند، باز می‌کند و به نوعی سبب عادی‌سازی رفتار‌های خلاف اصول و قواعد اجتماعی محیط حقیقی می‌شود. باید توجه داشت رفتار‌های خلاف ارزش‌های یک جامعه، در محیط واقعی، با تغییر نگاه و مؤاخذه‌گری، چه از سوی نهاد‌های نظارتی و انتظامی و چه به وسیله نگاه‌های ملامت‌گر سایر اعضای جامعه همراه است، اما در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، چنین قوانینی وجود خارجی ندارد و یک کاربر اینترنت می‌تواند حتی جنسیت خود را پنهان کند و با هویتی کاملاً متفاوت از آنچه هست در شبکه‌های اجتماعی یا اتاق‌های گفتگو حاضر شود و همین گمنامی و هویت مجازی است که به افراد این امکان را می‌دهد هنجارشکنی کنند، بی‌آنکه مؤاخذه‌ای در کار باشد. 
با نگاهی به تصاویر به نمایش درآمده از بانوان و دختران جوان ایرانی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، می‌توان دریافت اطلاعات و محتوای ارائه‌شده در فضای مجازی چگونه در مقابل ارزش‌های جامعه ما قدعلم کرده و تا چه اندازه نیز موفق بوده است. اینکه چرا روی ارزش‌هایی همچون حجاب و حیا سرمایه‌گذاری می‌شود و بانوان جامعه ما مورد هدف قرار می‌گیرند نیز امری بدیهی است. 
فراهم آمدن زیرساخت‌های فرهنگی کلید کنترل فضای مجازی است، زیرا کنترل این فضا از طریق پلیس سایبری، هرچند راهکاری لازم است، اما در اینجا نیز اصل کلی قدرت بازدارنده‌های درونی قابل اعتمادتر است.