چرا در ایران از بورس استقبال نشد؟

دکتر عباس علوی راد در مصاحبه  با خبرنگار بسیج علمی عنوان کرد : در سیستم مالی هر نظام اقتصادی دو بخش مهم حضور دارد. یک بخش بازار پول است که مهمترین نقش آفرین در این حوزه بانک‌ها هستند. بخش دیگر نیز بازار سرمایه است که بورس زیر مجموعه ای از آن محسوب می شود.

وی بیان داشت: مهمترین فلسفه و خاستگاهی که موجب شد بورس اوراق بهادار در کشورهای دنیا شکل بگیرد این بود که بتواند سرمایه‌های خُرد و ناچیز آحاد جامعه را جمع آوری کرده و به یک منابع مالی قابل توجه با حجم مناسب تبدیل کرده و آنها را برای تامین مالی، توسعه و همچنین سرمایه گذاری چه در شرکت های فعال و چه در شرکت هایی که می خواهند از اول پایه گزاری شوند جهت دهی کند. لذا سرمایه گذاری در بوروس نهایتا می‌تواند به تولید و اشتغال جامعه منجر شود.

عضو انجمن اقتصاددانان ايران افزود: همیشه یک رقابتی در نظام های اقتصادی در بحث تامین مالی بین بازار پول که نهاد شاخص آن بانک‌ها هستند و بازار سرمایه وجود داشته است. در کشورهای در حال توسعه مانند کشور ما نیز همیشه بار تامین مالی روی شانه‌های بانک‌ها بوده به طوری که هم اکنون بالغ بر ۸۵ درصد تامین مالی فعالیتهای اقتصادی از طریق بانک‌ها صورت می‌گیرد و بازار سرمایه که بورس یکی از زیرمجموعه های آن  است حدود ۱۵ درصد را پشتیبانی می کند. البته در کشورهای توسعه یافته نیز بانک ها غالب هستند اما تفاوت بین سهم بورس و بانک تا این حد نیست.

سه دلیل عدم اقبال بورس در ایران

این استاد دانشگاه تصریح کرد: متاسفانه در کشورهای در حال توسعه بورس به نقش و جایگاهی که برایش تعریف شده هیچ وقت نزدیک هم نشده است. یکی از دلایل این است که فعالیت در حوزه بازار سرمایه مثل بانک ها نبوده و تخصصی تر است. یعنی برای اینکه افراد بتوانند در آن فعالیت بکنند و سرمایه‌های خود را به یک بازدهی مناسب برسانند نیاز به یک دانش پایه و تخصصی دارند. اما به واسطه همین پیچیده تر بودن فعالیت در بورس مردم معمولا در کشورهای در حال توسعه کمتر سراغ این شکل از سرمایه‌گذاری می روند و به جای آن راحت ترین کار را این می بینند که پول را در بانک بگذارند و از این طریق سودی بگیرند.

وی اذعان داشت: یکی از دلایل دیگری که بورس در کشورهای در حال توسعه نتوانسته نقش اصلی خود را ایفا کند این است که بورس ها در کشورهای در حال توسعه به طور مستقیم یا غیر مستقیم زیر سیطره دولت ها هستند. بر این اساس افراد احساس می‌کنند اگر وارد بازار سرمایه شوند با تلاطم هایی که در وضع اقتصادی دولت ایجاد می‌شود ممکن است فعالیتشان در بازار بورس تحت تاثیر قرار گیرد و به نوعی دچار ضرر و زیان شوند. ما این تجربه را در کشور خودمان داریم. زمان هایی بوده که شاخص همه بورس های مطرح دنیا در حال سقوط بوده اما بورس در کشور ما  رشد داشته است.

علوی راد ادامه داد: نکته سوم این است که وقتی نگاه می‌کنیم می‌بینیم در فعالیت بورس کشور ما دو مقطع تاریخی را تجربه کرده است. یک دوره به قبل از سال ۱۳۷۶ بر می‌گردد که چند سالی بورس شروع به فعالیت کرد ولی به نقطه تداوم و استمرار نرسید. دوره دوم فعالیت بورس در ایران مربوط به سال‌های ۱۳۷۶ به بعد است که رسما سازمان بورس اوراق بهادار تهران تشکیل شد و فعالیتهای به این شکل از بازار سرمایه با نظم متفاوت تری نسبت به قبل از آن شکل گرفت.

وی گفت: با این وجود در این ۲۰ سال وقتی روند حرکت بازار بورس را بررسی می کنیم، می‌بینم هیچ وقت نتوانسته در تامین مالی برای فعالیت های اقتصادی کشور جا پای بانک‌ها بگذارد یا سهم بیشتری از بانکها به دست بیاورد.  هم اکنون ۸۵ درصد نقدینگی ایران بر اساس آخرین آمارهای بانک مرکزی سپرده های مردم را شامل می شود. معنا و مفهوم این آمار این است که تمام سرمایه ها در بانکها گردهم آمده و بورس در کشور ما نتوانسته نقش خود را به درستی ایفا کند.

این اقتصاددان و استاد دانشگاه تاکید کرد: یک سرمایه گذار برای سپرده گذاری در یک حوزه به دو چیز نگاه می کند بازدهی و ریسک. اما در این دوره ۲۰ ساله بورس اوراق بهادار نتوانسته خیال سرمایه گذاران را از این بابت راحت کند و یک فضای متعادلی در کشور از لحاظ بانک و بازار سرمایه ایجاد کند.

ظرفیتی که در دوران تحریم خودنمائی کرد

عضو انجمن اقتصاددانان ايران با اشاره به ظرفیت های بورس عنوان کرد: در جریان تحریم های اخیر که از ابتدای سال ۹۷ با خروج آمریکا از برجام آغاز شد، وقتی شاخص ها بورس را بررسی می کنیم می بینیم که در اوج بحران ها و تحریم ها که مرحله اصلی آن از آبان ۹۷ شروع شد تمام شاخص های بورس کشور به شدت رشد مثبت داشته و این نشان می‌دهد که حداقل در تلاطم های اخیر این بازار پتانسیل خودش را نشان داده و به این معنی است که می‌توانیم در زمان هایی که کشور در سخت‌ترین شرایط تحریم و فشار خارجی قرار دارد روی بورس حساب کنیم.

وی ادامه داد: شاخص کل بورس اوراق بهادار تهران در پایان سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶، ۸۵ درصد، شاخص مالی ۷۲ درصد، شاخص صنعت ۸۷ درصد، شاخص ۵۰ شرکت فعال در بورس اوراق بهادار تهران ۹۰ درصد و همچنین ارزش معاملات سهام به هزار میلیارد ریال 161درصد رشد داشته است.  در سال ۹۷ با وجود فشارها و تحریم هایی که بوده این میزان رشد جای شگفتی داشته و نشان می‌دهد که این بازار چقدر ظرفیت دارد.

علوی راد اضافه کرد: یکی از کارهایی که در کشور ما انجام شده تا افراد بتوانند از پیچیدگی های این بازار در امان بمانند، تاسیس شرکت‌ها، کارگزاری ها، فعالین بورس و یا فرابورس بود تا افراد بتوانند با واسطه در بازار سرمایه مشارکت کنند و نقدینگی ها و منابع مالی خود را بدون داشتن تخصص های لازم وارد این بازار کنند. البته این کارگزاری ها هم نتوانستند آنچنان که باید  و شاید نقش خود از بُعد اعتماد زایی را درست ایفا کنند . برای همین هم می بینیم که همچنان پول ها در بانک ها جا خوش کرده است.

این استاد دانشگاه تاکید کرد: وقتی شرکت ها می خواهند وارد تالار بورس شوند، یکسری تضمین ها را باید بدهند. یعنی سازمان بورس به راحتی اجازه نمی‌دهد شرکتی سهامش را در بورس اوراق بهادار ارائه کند. همان‌طور که وقتی کسی بخواهد بانک تاسیس کند بایدموافقت اصولی بگیرد، موافقت بانک مرکزی را داشته باشد و تضمین هایی را بدهد تا بانک مرکزی به او اجازه فعالیت بدهد، در بورس اوراق بهادار هم برای اصل فعالیت تضمین وجود دارد. اما بالا و پایین رفتن ارزش سهام جزئی از بازار بورس محسوب می‌شود که کسی نمی تواند تضمینی برای آن ایجاد کند.

لزوم فرهنگسازی برای جلب مشارکت مردمی

علوی راد با تاکید بر لزوم برنامه ریزی برای جلب مشارکت مردم در بازار سرمایه گفت: باید در این زمینه فرهنگ سازی کنیم، باید آسیب هایی که بر کشور ما به خاطر تکیه بر بانک وارد شده به مردم گوشزد کرد. باید پیامدهای مخرب بانک محوری را برای مردم توضیح بدهیم. باید برای مردم توضیح بدهیم چه اتفاقی می افتد که چند بانک خصوصی ورشکسته می‌شوند و سپرده مردم بلوکه می‌شود و دولت مجبور می شود جورآن ها را بکشد و در واقع خسارت هایی که به سپرده های مردم وارد شده را بازپرداخت کند.

وی افزود: اگر بتوانیم با برگزاری کلاس های آموزشی و برنامه‌های متنوع در رسانه ملی و سایر رسانه ها کارکردها و همچنین فوایدی که بورس در سطح کلان برای منافع ملی ایجاد می‌کند و ایضاً پیامدهای مخرب تکیه بیش از حد بر بانکها و آسیب های آن به اقتصاد ملی را به مردم آموزش داده و از طرفی نگرانی هایی که برای افراد در فعالیت در بازار بورس است را کاهش دهیم، شاهد رونق بورس و یک تعادل بین دو بخش سیستم مالی کشور خواهیم بود و موفق می شویم کشور را از بانک محوری و مشکلات آن نجات بدهیم.