آیت الله سید جلال الدین آشتیانی(1304-1384ش) از فلاسفه بزرگ معاصر است که خدمات بین المللی بسیاری در زمینه نشر معارف عقلی اسلام و تشیع در سطح بین الملل و ارتباط با شخصیت های علمی جهان انجام داده است. وی در سال 1304ش در آشتیان دیده به جهان گشود. پس از طی دوران کودکی راهی حوزه های علمیه شد و در اصفهان، قم، قزوین و نجف اشرف محضر بزرگانی چون آیت الله بروجردی، امام خمینی، آیت الله رفیعی قزوینی، سید حسن بجنوردی و... را درک نمود و در علوم منقول و معقول به تبحر بالایی دست یافت.[1] شهید سید مصطفی خمینی از هم بحثان ایشان می باشد. وی در عهد جوانی، راهی مشهد شده و در طی نیم قرن خدمات بسیاری در زمینه تدریس علوم معقول و انتشار آثار حکیمان و عارفان الهی ایرانی و اسلامی از خود بروز داد. درخت سرسبز زندگی این عالم ربانی عاقبت در ابتدای بهار 1384ش دچار خزان شد و روح بلندش به ملکوت اعلی پیوست. مقام معظم رهبری که از دوستان قدیمی ایشان به شمار می رود، در پی رحلت وی پیام تسلیتی بدین صورت صادر فرمودند: «بسم الله الرحمن الرحيم؛ درگذشت فيلسوف، علامه بزرگوار، استاد سيد جلال الدين آشتيانى رحمت الله عليه را به همه دوستداران علوم عقلى در حوزه و دانشگاه، به ويژه اساتيد و دانشجويان فلسفه و عرفان و بالاخص به جمع كثير شاگردان و بهرهمندان از آثار آن فرزانه گرانمايه تسليت عرض مى كنم. ايشان يكى از پرورش يافتگان حوزه درسى حضرت امام خمينى(ره) و استاد علامه طباطبائى و خود در شمار برجسته ترين اساتيد فلسفه و عرفان بودند و فقدان چنين شخصيتى تأسف بار است. از خداوند متعال مغفرت و رحمت واسعه اش را براى آن فقيد سعيد مسألت مى كنم...»[2]
آشتیانی هم در جهت تدریس فلسفه و هم انتشار آثار علمی گذشتگان و هم پدید آوردن آثار نوین و نیز ارتباط با اندیشمندان جهان، ده ها سال تلاش نمود و از سرشناس ترین افراد علمی ایران در میان اندیشمندان و متفکران و فلاسفه جهان به شمار می رفت.[3] دکتر محمد جعفر ياحقى در همین باره می گوید: «... شيخ اكبر (ابن عربى) در روزگار خود چه كرد! اين مرد (يعنى سيد جلال الدین آشتيانى) با تنقيح و تفسير و ترويج آثار وى، اينك همان مى كند. آن سالها كه از مشهد بيرون نرفته بودم، مى ديدم كه هانرى كربن و... امثالهم چگونه مشتاقانه به ديدارش مى شتابند و نيز هركس بويى از فلسفه و عرفان به مشامش خورده است. بعدها كه به اقصاى عالم سفر كردم، در هر محفلى كه سخن از خراسان به ميان مى آمد، از كمبريج و آكسفورد و ليدن گرفته تا بركلى و تورنتوو توكيو، همه از «استاد» مى پرسيدند. اصلا لفظ «استاد» در آن سوى عالم هم شده بود برايش «عَلَم بالغلبه»... ماتسوموتو، استاد آن روز دانشگاه بين المللى ژاپن، خود يكى از ده ها دانشجو و مريد استاد آشتیانى بود كه از گوشه و كنار جهان به مشهد شتافته و در ساحل درياى دانش و عرفان وى زانو زده و نام ديار و آثار معرفت وى را در اقصاى عالم پراكنده بودند...»[4]
از جمله این افراد پروفسور هانری کُربَن فرانسوی استاد دانشگاه سوربن فرانسه بود که با دیده تفخیم به آشتیانی می نگریست. همچنین از جهتی ایجاد ارتباط بین علامه طباطبایی و کربن در تهران و مباحث مقارن اسلام-مسیحیت مدیون تلاش های مرحوم آشتیانی بود.[5] کربن همچنین تلاش فراوان سید جلال الدین در مسیر انتشار میراث فلسفی شیعه در غرب را بسیار ارج می نهاد و درباره آشتیانی می گفت: «آقاى آشتيانى به نظر من مانند يك ملاصدرايى است كه در عصر ما زندگى مى كند... گمان نكنم بتوانم تمجيدى بالاتر از اين بيان كنم. آقاى آشتيانى يك فيلسوف ايرانى است كه نماينده تمام عيار فلسفه ديرين است، منتها فلسفه ديرينى كه به نحوى كاملا امروزى درك شده است.»[6] یکی از اثرات ارتباط آشتیانی با کربن این بود که هانری کربن، باعث شد نگرش غلط طولانی مدت غرب نسبت به نظریه افول فلسفه در عالم اسلام پس از ابن رشد و به سبب حملات غزالی به فلسفه در تهافت الفلاسفه، از رواج افتاده و غرب متوجه شود که مشعل کاروان حکمت و فلسفه در ایران و برخی نقاط مجاور آن هرگز خاموش نشده است.[7] نکته آخر اینکه مرحوم آَشتیانی با اینکه منزل خویش را اصلی ترین محل دیدار با شخصیت های جهانی قرار داده بود،[8] در برخی همایش ها که شخصیت های بین المللی نیز دعوت بودن شرکت می جست و به ارائه سخنرانی میپرداخت. از جمله می توان به سخنرانى در آيين بزرگداشت ملاهادى سبزوارى در دانشگاه تهران به دعوت مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مك گيل كانادا(شعبه تهران) اشاره داشت.[9]
علامه آشتيانى چنانکه از لابلای سطور کتاب ها و مصاحبه هایش هویداست، استعمار را عاملی مهلک و درجه یک در انحطاط ملل شرق می داند و سر ستیز با آن را دارد. انقلاب اسلامی ایران را نیز تیغی آخته بر وجود نحس استکبار و استعمار می خواند و امام و اقداماتش را بسی می ستود. وی كه از شاگردان برجسته مكتب فلسفى امام خمينى(ره) به شمار مى رود، همواره از امام با عظمت ياد مى كرد. [10]
چند سال قبل استاد محمدجواد صاحبی شاهرودی تعدادی از کتب خویش را به بنده هدیه داد که از جملۀ آنها کتاب «جلال حکمت و عرفان» بود. شرح ارتباط بین مرحوم آشتیانی و آقای صاحبی مجالی دیگر می طلبد[11] و این مقدمۀ نوشتار ما به مانند مقدمۀ ابن خلدون از حد مجاز نیز گذشته و ذی المقدمۀ بیچاره، مختصرتر و نزارتر از آن می باشد. بنده به سبب اشتیاق بیهوده ای که به فلسفه و زندگی فلاسفۀ راستین دارم کتاب را یکجا خواندم، ولی جالب ترین نکتۀ این یادنامۀ قطور، نگرش مرحوم آشتیانی به انتخاب مقام معظم رهبری بود. وی در یکی از نامه های خویش به استاد صاحبی که اندکی پس از رحلت امام نوشته شده، می نویسد که انتخاب حضرت آیت الله خامنه ای به عنوان رهبری از روی عقل بوده است. البته جناب آقای صاحبی مقداری از نامه را نقل نمی کند و احتمال دارد با توجه به صراحت در بیان مرحوم آشتیانی، این قسمت حذف شده ناظر به طعن بر قائم مقام عزل شدۀ رهبری باشد. در هر صورت، مقداری از همین نامه در اینجا نقل می شود: «... سرور معظم... آقای محمد جواد صاحبی... حال بنده بسیار خوب است. راجع به حضرت امام(قده) خیلی ناراحت گردیدم. در تهران قبل از عید[1368]، عمل جراحی داشتم. [امام] چند مرتبه حاج احمد آقا را فرستادند برای عیادت، و تاکید فرمودند که: «من نمی توانم شما را ببینم. حال ندارم. تو بیا، دیدار تازه شود.» ساعت مقرر با دکتر قرارداد[؟] داشتم و بنا شد هفتۀ دیگر از مشهد برگردم، بروم زیارت[حضرت امام]، آن هم اجل مهلت نداد. آقای خامنه ای را واقعا آقایان از روی عقل انتخاب کردند...»[12]
اهمیت مطلب به این است که این فیلسوف کبیر، دیدی جهانی داشته و در حکم استاد مقام معظم رهبری می باشد، با وجود شناخت مفصل از علم تراجم فقها و علماء، تنها به سبب شأن فقهی برخی از فقیهان کهنسال آن دوران نسبت به پذیرش رهبری مقام معظم رهبری دغدغه ندارد. بلکه برای رهبری یک جامعۀ اسلامی شرایطی را لازم می داند که با انتخاب شدن مقام معظم رهبری توسط مجلس خبرگان، از این انتخاب احساس رضایتمندی و خرسندی دارد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1]. زندگی نامه خودنوشت ایشان را ببینید در: كيهان فرهنگى، سال دوم، شهريور 1364، ش 6، ص 17 و 18.
[2]. فروغ انديشه، سال 4، زمستان 83 و بهار 84، ش 10 و 11، ص 1.
[3] . زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم استاد سید جلال الدین آشتیانی، انجمن مفاخر فرهنگی، ص 171 -173.
[4]. ويژه نامه نشريه دانشكده الهيات دانشگاه فردوسى مشهد، ش 41 و 42، ص 8.
[5] . دُرّ حکمت و معرفت، حسن جمشیدی، ص417 تا 420.
[6]. ر.ك: مقدمه كُربن بر شرح مقدمه قيصرى، ص 14 و 15.
[7] . شایان ذکر است که بر اساس قولی مرحوم علامه طباطبایی معتقد بوده که کربن مسلمان و شیعه شده است. ر.ک: ز مهر افروخته، چ5، ص123 و 134. البته نقدی ناوارد در باره این بحث در کتاب «دولتمرد چهارم» آمده است.
[8] . ویلیام چیتیک آمریکایی و ماتسو موتوی ژاپنی دو تن از شاگردان خارجی مرحوم آشتیانی اند. جلال حکمت و عرفان، محمدجواد صاحبی، ص18.
[9] . گلشن ابرار، ج7، ص442 تا456؛ مقاله سید جلال الدین آشتیانی نوشتۀ محمد اصغری نژاد.
[10]. مثلا بنگرید به: نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى، سيد جلال الدين آشتيانى، ص 30.
[11] . علاوه بر کتاب مزبور بنگرید به: در کشاکش سیاست و فرهنگ، محمدجواد صاحبی، مرکز اسناد انقلاب، 1392ش.
[12] . ر.ک: جلال حکمت و عرفان، ص344 و 345.
آشتیانی هم در جهت تدریس فلسفه و هم انتشار آثار علمی گذشتگان و هم پدید آوردن آثار نوین و نیز ارتباط با اندیشمندان جهان، ده ها سال تلاش نمود و از سرشناس ترین افراد علمی ایران در میان اندیشمندان و متفکران و فلاسفه جهان به شمار می رفت.[3] دکتر محمد جعفر ياحقى در همین باره می گوید: «... شيخ اكبر (ابن عربى) در روزگار خود چه كرد! اين مرد (يعنى سيد جلال الدین آشتيانى) با تنقيح و تفسير و ترويج آثار وى، اينك همان مى كند. آن سالها كه از مشهد بيرون نرفته بودم، مى ديدم كه هانرى كربن و... امثالهم چگونه مشتاقانه به ديدارش مى شتابند و نيز هركس بويى از فلسفه و عرفان به مشامش خورده است. بعدها كه به اقصاى عالم سفر كردم، در هر محفلى كه سخن از خراسان به ميان مى آمد، از كمبريج و آكسفورد و ليدن گرفته تا بركلى و تورنتوو توكيو، همه از «استاد» مى پرسيدند. اصلا لفظ «استاد» در آن سوى عالم هم شده بود برايش «عَلَم بالغلبه»... ماتسوموتو، استاد آن روز دانشگاه بين المللى ژاپن، خود يكى از ده ها دانشجو و مريد استاد آشتیانى بود كه از گوشه و كنار جهان به مشهد شتافته و در ساحل درياى دانش و عرفان وى زانو زده و نام ديار و آثار معرفت وى را در اقصاى عالم پراكنده بودند...»[4]
از جمله این افراد پروفسور هانری کُربَن فرانسوی استاد دانشگاه سوربن فرانسه بود که با دیده تفخیم به آشتیانی می نگریست. همچنین از جهتی ایجاد ارتباط بین علامه طباطبایی و کربن در تهران و مباحث مقارن اسلام-مسیحیت مدیون تلاش های مرحوم آشتیانی بود.[5] کربن همچنین تلاش فراوان سید جلال الدین در مسیر انتشار میراث فلسفی شیعه در غرب را بسیار ارج می نهاد و درباره آشتیانی می گفت: «آقاى آشتيانى به نظر من مانند يك ملاصدرايى است كه در عصر ما زندگى مى كند... گمان نكنم بتوانم تمجيدى بالاتر از اين بيان كنم. آقاى آشتيانى يك فيلسوف ايرانى است كه نماينده تمام عيار فلسفه ديرين است، منتها فلسفه ديرينى كه به نحوى كاملا امروزى درك شده است.»[6] یکی از اثرات ارتباط آشتیانی با کربن این بود که هانری کربن، باعث شد نگرش غلط طولانی مدت غرب نسبت به نظریه افول فلسفه در عالم اسلام پس از ابن رشد و به سبب حملات غزالی به فلسفه در تهافت الفلاسفه، از رواج افتاده و غرب متوجه شود که مشعل کاروان حکمت و فلسفه در ایران و برخی نقاط مجاور آن هرگز خاموش نشده است.[7] نکته آخر اینکه مرحوم آَشتیانی با اینکه منزل خویش را اصلی ترین محل دیدار با شخصیت های جهانی قرار داده بود،[8] در برخی همایش ها که شخصیت های بین المللی نیز دعوت بودن شرکت می جست و به ارائه سخنرانی میپرداخت. از جمله می توان به سخنرانى در آيين بزرگداشت ملاهادى سبزوارى در دانشگاه تهران به دعوت مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مك گيل كانادا(شعبه تهران) اشاره داشت.[9]
علامه آشتيانى چنانکه از لابلای سطور کتاب ها و مصاحبه هایش هویداست، استعمار را عاملی مهلک و درجه یک در انحطاط ملل شرق می داند و سر ستیز با آن را دارد. انقلاب اسلامی ایران را نیز تیغی آخته بر وجود نحس استکبار و استعمار می خواند و امام و اقداماتش را بسی می ستود. وی كه از شاگردان برجسته مكتب فلسفى امام خمينى(ره) به شمار مى رود، همواره از امام با عظمت ياد مى كرد. [10]
چند سال قبل استاد محمدجواد صاحبی شاهرودی تعدادی از کتب خویش را به بنده هدیه داد که از جملۀ آنها کتاب «جلال حکمت و عرفان» بود. شرح ارتباط بین مرحوم آشتیانی و آقای صاحبی مجالی دیگر می طلبد[11] و این مقدمۀ نوشتار ما به مانند مقدمۀ ابن خلدون از حد مجاز نیز گذشته و ذی المقدمۀ بیچاره، مختصرتر و نزارتر از آن می باشد. بنده به سبب اشتیاق بیهوده ای که به فلسفه و زندگی فلاسفۀ راستین دارم کتاب را یکجا خواندم، ولی جالب ترین نکتۀ این یادنامۀ قطور، نگرش مرحوم آشتیانی به انتخاب مقام معظم رهبری بود. وی در یکی از نامه های خویش به استاد صاحبی که اندکی پس از رحلت امام نوشته شده، می نویسد که انتخاب حضرت آیت الله خامنه ای به عنوان رهبری از روی عقل بوده است. البته جناب آقای صاحبی مقداری از نامه را نقل نمی کند و احتمال دارد با توجه به صراحت در بیان مرحوم آشتیانی، این قسمت حذف شده ناظر به طعن بر قائم مقام عزل شدۀ رهبری باشد. در هر صورت، مقداری از همین نامه در اینجا نقل می شود: «... سرور معظم... آقای محمد جواد صاحبی... حال بنده بسیار خوب است. راجع به حضرت امام(قده) خیلی ناراحت گردیدم. در تهران قبل از عید[1368]، عمل جراحی داشتم. [امام] چند مرتبه حاج احمد آقا را فرستادند برای عیادت، و تاکید فرمودند که: «من نمی توانم شما را ببینم. حال ندارم. تو بیا، دیدار تازه شود.» ساعت مقرر با دکتر قرارداد[؟] داشتم و بنا شد هفتۀ دیگر از مشهد برگردم، بروم زیارت[حضرت امام]، آن هم اجل مهلت نداد. آقای خامنه ای را واقعا آقایان از روی عقل انتخاب کردند...»[12]
اهمیت مطلب به این است که این فیلسوف کبیر، دیدی جهانی داشته و در حکم استاد مقام معظم رهبری می باشد، با وجود شناخت مفصل از علم تراجم فقها و علماء، تنها به سبب شأن فقهی برخی از فقیهان کهنسال آن دوران نسبت به پذیرش رهبری مقام معظم رهبری دغدغه ندارد. بلکه برای رهبری یک جامعۀ اسلامی شرایطی را لازم می داند که با انتخاب شدن مقام معظم رهبری توسط مجلس خبرگان، از این انتخاب احساس رضایتمندی و خرسندی دارد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1]. زندگی نامه خودنوشت ایشان را ببینید در: كيهان فرهنگى، سال دوم، شهريور 1364، ش 6، ص 17 و 18.
[2]. فروغ انديشه، سال 4، زمستان 83 و بهار 84، ش 10 و 11، ص 1.
[3] . زندگی نامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم استاد سید جلال الدین آشتیانی، انجمن مفاخر فرهنگی، ص 171 -173.
[4]. ويژه نامه نشريه دانشكده الهيات دانشگاه فردوسى مشهد، ش 41 و 42، ص 8.
[5] . دُرّ حکمت و معرفت، حسن جمشیدی، ص417 تا 420.
[6]. ر.ك: مقدمه كُربن بر شرح مقدمه قيصرى، ص 14 و 15.
[7] . شایان ذکر است که بر اساس قولی مرحوم علامه طباطبایی معتقد بوده که کربن مسلمان و شیعه شده است. ر.ک: ز مهر افروخته، چ5، ص123 و 134. البته نقدی ناوارد در باره این بحث در کتاب «دولتمرد چهارم» آمده است.
[8] . ویلیام چیتیک آمریکایی و ماتسو موتوی ژاپنی دو تن از شاگردان خارجی مرحوم آشتیانی اند. جلال حکمت و عرفان، محمدجواد صاحبی، ص18.
[9] . گلشن ابرار، ج7، ص442 تا456؛ مقاله سید جلال الدین آشتیانی نوشتۀ محمد اصغری نژاد.
[10]. مثلا بنگرید به: نقدى بر تهافت الفلاسفه غزالى، سيد جلال الدين آشتيانى، ص 30.
[11] . علاوه بر کتاب مزبور بنگرید به: در کشاکش سیاست و فرهنگ، محمدجواد صاحبی، مرکز اسناد انقلاب، 1392ش.
[12] . ر.ک: جلال حکمت و عرفان، ص344 و 345.
ارسال نظرات
غیرقابل انتشار: ۰
در انتظار بررسی: ۰
انتشار یافته: ۰
پر بیننده ها
آخرین اخبار
