شیراز شهر رازهای هزار افسانه و شاخ نباتهای سرو قامت است، اما بنا به جور زمانه و شیوع بیماری واگیر کرونا، اینروزها حال آدمهایش خوب نیست و دلتنگی مسجد نصیرالملک، حافظیه، مسجد وکیل و بازار وکیلش در وصف هیچ آوازی و وزن هیچ سازی نمیآید. شاید اگر کمی با این اماکن تاریخی خاطرهبازی کنیم و در خیال فیروزهای مسجد نصیرالملک دو رکعت نماز زیارت ببندیم، حال دلمان خوب شود.
مسجد نصیرالملک، مسجدی جامانده از ازمنهی قدیم در پایتخت فرهنگی ایران، میراثی بهجا مانده از سلسلهی نهچندان خوشنام قاجار در محلهای بهنام «گودعربان» شیراز؛ اما فرومانده در بهت گمنامی و نسیان و فراموشی. زیبایی غبارگرفته از گردش روزگار و ناملایمتی دور گردون و حاشا روبه ویرانی!
محمدحسن معمار، از بزرگترین معماران دیار فارس و شیراز، به تقلید از مسجد وکیل شیراز، قریب به دوازده سال از عمر هنری خویش (۱۲۵۵-۱۲۶۷) را مصروف ساختن و زینت دادن این بنای مقدس کرد. مسجدی زیبا با دو ایوان شمالی و جنوبی و دو شبستان شرقی و غربی، مزین به کاشیکاری و مقرنسکاری قجری که در نوع خود نمونه و همتایی گویا ندارد و متأسفانه این هنر ظریف و شریف از دید هر طالب هنری مستور مانده و مهجور گشته است.
طاقنماهای کاشیکاری شده، ستونهای مارپیچ، سقفهای مزین به گل و بوته، عناصر هنرساز معماری اسلامی، در مسجد نصیرالملک به طرز هنرمندانهای گردهم آمدهاند و تصویری بدیع از هنر معماری اسلامی را خلق کردهاند که هر بینندهی باذوقی را بر سر شوق میآورد و سرمستی میبخشد.
رقص نوری که روشنی از کالبد کم فروغ خورشید آسمان لاجوردی شهر راز میگیرد و از مایهی جان شیشههای رنگی درها و کرسیهای مسجد، روح میگیرد و بر دیواره و کف فیروزهای صحن و شبستان به رقص سما مینشیند، تجلی رؤیای بهشتی زمینی است برای زائر تن خستهای که گویا میخواهد لختی از شلوغی بیرون، به خلوت و سکوت درون پناه آورد.
نمازگزار به اختیار خود از یکی از ۷ در چوبی تعبیه شده در ورودی شبستان غربی، به بهشتی رنگارنگ گام میگذارد و بر یکی از ۱۲ ستون زیبای شبستان تکیه میزند و تسبیه میچرخاند؛ هارمونی رنگ زرد و قرمز و نارنجی با گلهای قالی و کاشیهای فیروزهای کف شبستان، هوشمندانه پردیس وعده داده شده را در ذهن مخاطب تصویرسازی میکند و مستی حضور در مکانی مقدس را مضاعف میکند.
این روزها حال اماکن تاریخی ما خوب نیست و چقدر خوب میشد که با تدبیری هوشمندانه و به مدد تکنولوژی روز، امکان سیاحت مجازی اماکن تاریخی کشور و بهخصوص پایتخت فرهنگی ایران شهر رازهای هزار افسانه فراهم میشد. شاید کرونا و محرومیت بهشتی شدن در مسجد نصرالملک و همراه شدن با فیض دعای ندبه در صبح جمعه شاهچراغ، تلنگری باشد برای تدبری و تعقلی در زمینه زیست فرهنگی و مجازی.
مجتبی اشرافی؛ مدرس دانشگاه و مدیر اندیشکده مطالعات راهبردی کریمه