به گزارش خبرگزاری بسیج به نقل از خبرگزاری علم و فناوری از کرمانشاه؛ یکی از معضلات جامعه جهانی وجود زباله های پلاستیکی و زیست محیطی است که علاوه بر اینکه خطراتی را برای زیست بوم ها و منابع طبیعی به وجود می آورند باعث اثرات جبران ناپذیری بر زندگی انسان ها میگردند. این روزها بحث از عوامل مهم زیست محیطی یکی از چالش‌های پیش روی دنیا به خصوص کشور ایران است. در همین راستا گفت و گویی را با دکتر مسعود حاتمی منش یکی از متخصصین حوزه زیست محیطی انجام داده ایم.
متخصص حوزه آلودگی های محیط زیست در گفت و گو با خبرگزاری علم وفناوری به استفاده از ماده پلی استایرنی که در مواد پلاستیکی به کار برده می شوند، اشاره کرد و گفت: پلی‌استایرن (PS)یکی از پلاستیک های بسیار رایج و فراوان در جوامع انسانی است که به دلیل ویژگیهای خاص خود و کم هزینه بودن ساخت آن، شفافیت و جذب کم آب، ارزان بودن و سخت بودن به میزان زیادی تولید می شوند و شامل ظروف یکبار مصرف و بستهبندی های گوشت می باشند.
پلاستیک های پلی استایرن سمی برای سیستم عصبی و مغز
وی ادامه داد: پلاستیک های پلی استایرن حاوی استایرن و بنزن است که برای سیستم عصبی و مغزی سمی است. همچنین تحقیقات نشان میدهند که در هنگام سوختن این پلاستکها استیرن و ترکیبات آروماتیکهای سمی حاصل میشوند و در نتیجه سبب ایجاد مسمومیت برای افراد میگردند.
حاتمی منش عنوان کرد: زمانی که در ظروف پلی استایرنی غذاها، مایعات داغ ، الکل و غذاهای اسیدی ریخته شود موجب فروپاشی و شکستن بخشی از ساختار فوم این پلاستیک ها شده و سبب آزاد سازی برخی ترکیبات سمی موجود درساختار پلاستیک نظیر استیرن شده و در نتیجه ورود آن ها به بدن انسان به همراه غذا و نوشیدنی میشود.
وی به اثرات نامطلوب این ماده پلاستیکی بر بدن انسان اشاره کرد و افزود: شواهدی وجود دارد که استیرن میتواند باعث ایجاد سرطان در حیوانات شود، اما این امر که سبب ایجاد سرطان در انسان گردد هنوز ثابت نشده است. این که این ترکیب به عنوان یک نورتوکسین شناخته شده و میتواند با حمله به سیستم عصبی مرکزی و محیطی، موجب اختلال در عملکرد آنها گردد. علاوه بر این باتوجه به حلالیت زیاد آنها در چربی(محلول بودن در چربی) این ترکیبات بیشتر در بافت های غنی از چربی بدن نظیر مغز، نخاع و اعصاب محیطی و تجمع یافته و مطابق شواهد موجود بین میزان تجمع آنها و اختلال در عملکرد حاد یا مزمن سیستم عصبی ارتباط وجود دارد.
حاتمی منش در پاسخ به این سوال که آیا هزینه استفاده از مواد کاغذی به جای مواد پلاستیکی بیشتر نیست؟ بیان کرد: همان طور که می دانیم حمایت دولت و مسئولان از کیسه‌های قابل بازیافت نظیر محصولات و ظروف ساخته شده از کاغذ و سرمایه گذاری در تولید این محصولات میتواند گامی موثر در کاهش حجم زباله های پلاستیکی باشد. اما هزینه تولید این محصولات به مراتب بیشتر از کیسه های پلاستیکی معمولی است که این امر احتمالاً میتواند یکی از دلایل عدم سرمایهگذاری مصرف کننده برای جایگزینی این محصولات باشد.
وی مهمترین موضوع در استفاده از مواد پلاستیکی را امنیت غذایی و سلامتی انسان ها و همچنین موجودات زنده به ویژه در موجودات زنده بوم سازگان آبی دانست و تصریح نمود: با وجود گران تر بودن قیمت و هزینه محصولات و ظروف ساخته شده از کاغذ، باید حفظ سلامتی انسان ها مهم تر و در درجه اولویت باشد. زیرا پلاستیکها با درجات بسیار متفاوتی، موادی را که زمانی در تماس با آنها قرار گرفتهاند، جذب میکنند. موادی نظیر آفتکشها و انواع مختلف روغنها به آرامی به درون مواد ظرف پلاستیکی خود نفوذ میکنند و برخی از آن ها حتی بعد از ذوب کردن و ساخت محصولات جدید از پلاستیک بازیافت شده همچنان باقی میمانند. به همین دلیل امروزه برخی از سازمانهای مرتبط با امر دارو و مواد غذایی نظیر اداره کل دارو و مواد غذایی ایالات متحده حساسیت زیادی روی استفاده از پلاستیک بازیافتی برای ظروفی که در تماس مستقیم با مواد خوراکی هستند، دارند.
این کارشناس حوزه آلودگی های محیط زیست عنوان کرد: علاوه بر این برخی از کارشناسان معتقدند که در هنگام استفاده از محصولات پلاستیکی به عنوان ظروف نوشیدنی در اثر گرم شدن ممکن است برخی از مواد شیمیایی و سمی و سرطان زا موجود در ساختار محصولات پلاستیکی آزاد و وارد محتویات نوشیدنی شود و در نتیجه وارد بدن فرد شود و زمینه مناسبی را برای ابتلا به انواع سرطان ها ایجاد نماید.
وی به قابل بازیافت بودن و مصرف مجدد این محصولات اشاره کرد و گفت: محصولات تولید شده از کاغذ و یا شیشه پس از بازیافت، به مواد سادهای تبدیل میشوند که قابلیت مصرف و بازیافت دوباره را دارند، با بازیافت پلاستیک، معمولاً فقط یکبار امکان مصرف مجدد را داریم و بیشتر محصولات پلاستیکی بازیافت شده، مجدداً برای مواد غذایی و آشامیدنی به کار نمیروند و در کاربردی دیگر نظیر تولید سطل آشغال، وسایل اسباب بازی کودکان و تولید کسیه خواب، فرش و ... به کار گرفته می شوند.
وی اضافه کرد: از طرف دیگر اگرچه هزینه تولید محصولات کاغذی نسبت به محصولات تولیدی از پلاستیک بالاتر است. اما موضوع دیگر مساله بازیافت مواد پلاستیکی که اولاً همه مواد پلاستیکی قابل بازیافت نیستند. ثانیاً هزینه جدا سازی و بازیافت محصولات پلاستیکی هم بالاست. به عنوان مثال وجود یک بطری پلاستیکی PVC (پلی وینیل کلرید) در یک مجموعه 10000 بطری از جنس PET (پلی‌اتیلن تری فتالات) کافی است تا تمام این مجموعه را نابود کند و به دستگاههای تولید صدمه وارد کند.
حاتمی منش ادامه داد: قابل ذکر است که ترکیب شیمیایی بیسفنولA که در تولید بطری های پلاستیکی به کار گرفته میشود. جذب مایعات خوراکی داخل این بطریها شده و این ترکیب به علت فعالیت شبه استروژنی به عنوان یک ترکیب تخریب کننده هورمونها فعالیت نموده و موجب ایجاد اختلالات هورمونی گردد.
وی یادآور شد: همچنین شواهد حاکی از آن است که این ترکیب شخص مصرف کننده را با خطر ابتلا به سرطان، بیماری های قلبی ـ عروقی، ناباروری، چاقی و اختلال در فعالیت غدد درون ریز مانند هورمون تیروئید و جنسی روبه رو می کند. در تحقیقاتی که سال 2011 در ارتباط با تاثیرات بیسفنول A صورت گرفته نشان داد که زنان بارداری که در معرض سطوح بالایی از این ترکیب قرار داشتند. احتمالاً دارای دخترانی با نشانههای بیش فعالی، اضطراف و افسردگی هستند، اما دلیل اینکه چرا پسران این علائم را نشان ندادهاند بیان نشده است.
کارشناس آلودگی های زیست محیطی در ادامه در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا گرفتن عوارض استفاده از مواد پلاستیکی می تواند اثرات استفاده از آن را کاهش دهد؟ توضیح داد: اصولاً امروزه سیاستها، برنامهها و راهکارهای مختلفی به منظور کاهش مشکلات و حجم زبالههای تولیدی به ویژه زبالههای پلاستیکی در جوامع مختلف مورد توجه مسئولین و محققین قرار گرفته است. که یکی از این برنامهها و تجربههای موفق جهت مقابله با تولید زبالههای پلاستکی در کشورهای مختلف نظیر کشور ژاپن و برخی از کشورهای اروپایی اخذ مالیات به ازای مصرف محصولات پلاستیکی بوده است. به گونهای که امروزه برخی از دولت های اروپایی از این امر به یه عنوان یک راهکار جهت کاهش مواد پلاستیکی بهره میگیرند.
وی اظهار کرد: یکی از راهکارهایی که میتواند نقش مهمی در کاهش زبالههای پلاستکی داشته باشد افزایش هزینه به مراتب بالای مواد پلاستکی نسبت به نوع کالا یا محصولی که در داخل بستهبندی پلاستیکی عرضه میشود است. در حقیقت دریافت هزینه یا پول اضافی به ازای مواد پلاستیکی در هنگام خرید از مصرف کننده میتواند گامی مؤثر در کاهش مصرف مواد پلاستیکی و همچنین بازیافت این مواد باشد.
تولید سالانه یکصد میلیون تن زباله پلاستیک در دنیا
حاتمی منش با اذعان به این امر که متاسفانه آمار دقیقی از میزان مصرف پلاستیک و تولید زبالههای پلاستیکی در کشور وجود ندارد، اظهار کرد: آمارهای متفاوتی از مصرف پلاستیک در کشور و نواحی مختلف وجود دارد که این امر(فقدان آمار دقیق) امروزه به عنوان یکی از چالش‌های اصلی در حوزه مدیریت و ساماندهی میزان مصرف پلاستیک یا بعضا سایر مواد زاید جامد و در نتیجه زبالههای تولیدی ناشی از آنها می باشد.
این کارشناس افزود: بر اساس برآوردهای صورت گرفته توسط برخی ازکارشناسان سالانه بیش از یک صد میلیون تن پلاستیک در دنیا تولید میشود که علت آن توسعه صنایع پتروشیمی، نفت و تغییر در الگوهای مصرف بشر است. و در کشور ایران به‌دلیل داشتن منابع نفتی و تولیدات پتروشیمی فراوان و همچنین هزینههای خرید و مصرف ارزان پلاستیک سالیانه مقادیر زیادی لوازم پلاستیکی تولید و مصرف میشود.
تولید سالانه بیش از ۱۸۵ هزار تن زباله پلاستیک در ایران
وی به تولید سالانه زباله پلاستیکی در کشور اشاره کرد و گفت: براساس مطالعات صورت گرفته در ارتباط با آنالیز پسماندهای جامد شهری و روستایی پلاستیک ها بعد از مواد آلی بیشترین وزن زبالههای ایران را به خود اختصاص میدهند، بعلاوه بر اساس تخمین‌های موجود کارشناسان میزان مصرف پلاستیک‌های تولیدی در کشور ما سالانه بیش از ۱۸۵ هزار تن پلاستیک تولید میشود. که متاسفانه آمار دقیقی از نوع این پلاستیکها و میزان هر کدام در دست نیست.
راهکارهای کاهش حجم استفاده از پلاستیک
حاتمی منش در ادامه به راهکارهای مقابله با تولید زباله های پلاستیکی و کاهش آن ها اشاره کرد و بیان داشت: اگر چه امروزه احتمالاً غیر ممکن است که بتوان به طور کامل از همه محصولات پلاستکی اجتناب کرد. اما جهت کاهش هر چه بیشتر تولید و مصرف زباله های پلاستکی میتوان گامهای موثری نظیر فرهنگسازی مستمر و موثر در جهت کاهش مصرف پلاستکی در کشور و آموزش و آگاهسازی مردم و جامعه از مشکلات، اثرات بیماریزای انسانی و اکولوژیکی زبالههای پلاستیکی برداشت.
وی نهادینه کردن فرهنگ کاهش مصرف و بازیافت زبالهها به ویژه کاهش تولید و بازیافت زباله های پلاستیکی در کشور از طریق بهرهگیری از مشارکت شهروندان و دخالت آنها در امور مربوط به مدیریت مواد زاید جامد را یکی دیگر از راه کارهای موثر دانست و بیان کرد: ایجاد انگیزه، تقویت و تحکیم اعتماد بین شهروندان و شهرداریها از راههای مختلف نظیر عمل به تعهدات، پاسخگویی به سوالات و رسیدگی به مشکلات شهروندان، ارائه خدمات مناسب و به موقع، اطلاع رسانی در مورد خدمات ارائه شده به مردم نیز می تواند در این راستا موثر واقع شود.
این کارشناس از مهمترین راهکارهای موثر را آموزش مدام و مستمر مردم به صورت رسمی(آموزش در مدارس، دبیرستانها و دانشگاهها) و غیر رسمی( آموزش چهره به چهره و استفاده از فناوری های آموزشی و رسانههای گروهی) و توجه به محتوای برنامههای آموزشی برشمرد و تصریح کرد: توجه به محتوی برنامههای آموزشی به گونهای این برنامهها باید با درک صحیح از اثرات بهداشتی، محیط زیستی، آگاهی، شناخت و انگیزه مردم در در انجام رفتارهای محیط زیست پسندانه و مشارکت آن ها در مدیریت پسماند صورت گیرد.
حاتمی منش در پایان گفت: وضع قوانین ممنوعیت مصرف، اتخاذ سیاست‌های تشویقی و تنبیهی نظیر معافیت‌های مالیاتی و وضع عوارض و جرایم که در برخی از کشورهای جهان عملیاتی شده است و تشویق و حمایت تولیدکنندگان و مصرف کنندگان به تولید و مصرف پلاستیک‌های زیست تخریب پذیر، و استفاده از سایر محصولات جایگیزین نظیر محصولات کاغذی، پارچهای شیشه‌ای نیز می تواند در این زمینه گامی مؤثر واقع شود
