حلقه مفقوده سیاست گذاری های تشکیل خانواده
به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری سیج، مقوله‌ی خانواده در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته به طوریکه از دیدگاه صاحبنظران با مشکلات و مسائل متعددی روبروست. این موضوع از یک جهت درست و قابل تایید است و آمارها نیز این موضوع را تایید می‌کنند اما از سوی دیگر معلوم نیست که راه‌کارهای این صاحبنظران که در رشته‌های مختلف مانند روان‌شناسی، جامعه شناسی، الهیات، مدیریت و سیاست‌گذاری فرهنگی و... متخصص اند، چه بوده که تاکنون نتوانسته مشکلات نهاد خانواده را در جامعه ایران از بعد از انقلاب تا کنون حل کند و روز به روز وضعیت رو به وخامت می‌گذارد، به بیانی دیگر می‌توان گفت سرعت تحولات منفی خانواده به قدری بالاست که عملا کار از دست خارج شده!!! به عنوان نمونه می‌توان به پدیده های رابطه جنسی ضربدری بین دو خانواده، همباشی‌ها، بالا رفتن درخواست ابطال ازدواج و نه طلاق از سوی زنان، پایین آمدن سن اولین رابطه‌ی جنسی، شیوع رابطه‌ی جنسی بین زنان مذهبی و... اشاره نمود. اما سوال اینجاست که واقعا مشکل در کجاست؟ و باید چه کار کرد که در این روند منفی متوقف شود و مثبت شود؟
اگر یک خانواده را تصور کنیم، سه مرحله‌ی تشکیل، تحکیم و تعالی را طی می‌کند؛ مهم‌ترین مشکل در بخش تشکیل خانواده است. در این رابطه نهادهای دینی و علمی و تصمیم ساز وظایف مهمی بر عهده دارند اما آن طور که باید و شایدتشکیل خانواده و ابعاد آن مورد توجه قرار نگرفته است و در این سال ها فقط با اسناد و سیاست های و سیاست گذاری های ناقص و متعدد مواجه بوده ایم به طوریکه هیچ کدام از آن اسناد و سیاست ها به مرز اجرا هم نرسیده است. در این بخش، در سه محور مشکل جدی وجود دارد:
1. یکی از مشکلات ریشه در مبانی زوجیت و تشکیل خانواده دارد. به گونه‌ای که هنوز تعریف دقیقی از زوجیت بر پایه‌ی مبانی اسلامی وجود ندارد که بتوان آن‌را مبنایی برای سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها قرار داد. البته این بدان معنا نیست که در اسلام زوجیت تعریف نشده، بلکه بدین معناست که متفکرین اسلامی ما هنوز نتوانسته اند تعریفی ارائه دهند که هم کامل باشد و هم مانع و هم همه‌ی مصالح فرد و جامعه را نیز در بربگیرد. در تعاریفی که در حال حاضر از زوجیت و تشکیل خانواده ارائه می‌شود، در بهترین وجه، خانواده را نهادی اجتماعی می‌دانند که از پیوند یک زن و مرد به صورت دائم ایجاد می‌شود، اما آیا این تعریف حلال مشکلات و مسائل خانواده بوده است؟ اگر بوده پس چرا زنا وجود دارد؟ چرا همباشی وجود دارد؟ چرا مردان و پسران نیز به فاحشگی روی آوردند؟ این در صورتی است که اسلام برای جامعه و انسان برنامه و راهکار دارد و در این راهکارها مصلحت و عاقبت به خیری انسان در نظرگرفته شده است.به عنوان نمونه حضرت علامه طباطبایی در تفسیر المیزان در تعریف ازدواج، زوجیت را بر دو نوع می‌دانند: زوجیت دائم و زوجیت موقت. اما با مراجعه به اسناد سیاستی در حوزه خانواده وانطباق آن اسناد با این تعریف، هیچگونه تطابقی دیده نمی‌شود. یا موضوع تعدد زوجات. حرف این است که اسلام در موضوع زوجیت یک بسته‌ی کامل ارائه کرده است که نظام سیاست‌گذاری ما هنوز این بسته و ابعاد آن را اصلا نمی‌شناسد و حتی سمت آن نمی‌رود و ترس دارد در یک کلام مسئولان ما راضی به رواج فساد و گناه در جامعه هستند اما راضی نیستند که بسته‌ی کامل ازدواج در اسلام را در جامعه پیاده کنند.
2. مشکل دوم راهبرد اشتباهی است که دولت در رابطه با تشکیل خانواده و ازدواج در پیش گرفته است. هدف از ازدواج طبق آیات قرآن آرامش است، اما جوانان ما با تشویش و استرس و اضطراب بالا زندگی را شروع می‌کنند و در مقابل خود کوه بزرگی از قسط و وام و بدهکاری را دارند. اینکه برای تشکیل خانواده و ازدواج میزان وام آن را افزایش دهیم کاری بس اشتباه است، مشکلات تشکیل خانواده در جامعه‌ی ایران بیشتر از اینکه اقتصادی باشند، فرهنگی اند و مربوط به نوع تفکر و بینش افراد است که اگر فکر اصلاح شود، سایر مسائل نیز حل می‌شوند و لذا راهبرد دولت می‌بایست فرهنگی و فکری باشد به طوریکه خانواده ها و جوانان را به ازدواج بدون تکلف دعوت کند.
3. مشکل سوم اشکال در مدل تشکیل خانواده در ایران است که همین اشکال سبب شده مدل های جدید و خارج از چارچوب عرف و شرع بوجود بیاید. در حال حاضر اگر خانواده ای بخواهد تشکیل شود، دختر باید منتظر باشد تا پسری به خواستگاری او بیاید، دخترانی که در طیف سنی 18 تا 35 سال قرار دارند و همه باید از این مدل پیروی کنند اما مسئله ای که در اینجا واضح است، شانس بیشتر دختران در طیف سنی 18 تا 25 سال نسبت به دختران در سنین بالاتر است. و لذا با پدیده ای تحت عنوان دختران مجرد با سن بالا مواجه می‌شویم که خواهان ازدواج اند اما موفق به آن نمی‌شوند و این موضوع پیامدهای سوء فرهنگی و اجتماعی را برای جامعه به همراه می‌آورد. انتظار می‌رود نهادهای مسئول بتوانند مدلی بر پایه‌ی اسلام به جامعه ارائه دهند و فرهنگ سازی کنند.
در موضوع ازدواج و تشکیل خانواده مقام معظم رهبری تاکیدات فراوانی دارند از جمله:« به نظر من بر روى مسئله‌‌ى ازدواج جوانها، خود جوانها، اولیاى خانواده‌‌هایى که جوانها متعلق به آنها هستند، و مسئولان ذى‌‌ربط مرتبط با دانشگاه، فکر کنند و تصمیم بگیرند؛ نگذاریم سن ازدواج - که امروز متأسفانه بالا رفته؛ بخصوص در مورد دختران - ادامه پیدا بکند. بعضى از تصورات و سنتهاى غلط در مورد ازدواج وجود دارد که اینها دست‌‌وپاگیر است، مانع از رواج ازدواج جوانها است؛ این سنتها را باید عملاً نقض کرد. شما که جوانید، مطالبه‌‌گرید، پرنشاطید، پیشنهادکننده‌‌ى نقض خیلى از عادتها و سنتها هستید، به نظر من این سنتهاى غلطى را هم که در زمینه‌‌ى ازدواج وجود دارد، بایستى شماها نقض کنید؛ این هم یک مسئله است که من تأکیدِ آن را لازم میدانم. البته در گذشته معمول بود که براى ازدواج، افراد خیر و مؤمنى پیدا میشدند، واسطه‌‌گرى میکردند، دخترهاى مناسب را، پسرهاى مناسب را، معرفى میکردند، ازدواجها را راه مى‌‌انداختند؛ این کارها باید انجام بگیرد؛ باید واقعاً در جامعه یک حرکتى در این زمینه به‌‌وجود بیاید.»
در نهایت، موضوع تشکیل خانواده دچار مشکلات فراوانی است و همین موضوع پاسخ به نیاز جنسی را در جوانان به تاخیر انداخته است که نیازمند است تا چاره ای برای آن اندیشه شود.ان شاءالله در یادداشت های بعدی بیشتر در رابطه با این موضوع بحث خواهم کرد.
محمد محین حقیقی
