باید دید هنر و تجربه که در اسم حرکتی مفید برای فیلمساز‌ها است در عمل هم توانسته به اهدافی که داشته برسد و یا مانند فعالیت‌های مشابهی که در گذشته انجام شده و شکست خورده، هنر و تجربه هم در کمک رسانی به سینمای هنری و تجربی ناکام بوده است. جعفر صانعی مقدم مدیرعامل هنر و تجربه در گفتوگو با تسنیم، دست‌آورد‌های هنر و تجربه را در چند سال اخیر بررسی کرده است که در زیر بخش اول این گفتوگو را می‌خوانید. لازم به ذکر است این گفتوگو پیش از انتصابات جاری در سازمان سینمایی انجام شده‌است.
- برای بررسی عملکرد هر سازمان باید نگاه مدیریت سازمان بررسی شود؛ چراکه این نگاه به مرور در عملکرد سازمان متبوع آن مدیر دیده می‌شود، دیدگاه کلی شما نسبت به سینمای تجاری و سینمای هنری و تجربی چگونه‌است؟ و آیا به نظر شما سینمای تجاری در مسیر درستی حرکت می‌کند؟
من گرایش خود را نسبت به بخش سینمای کوتاه، مستند و غیر تجاری در حدود 40 سالی که فعالیت کرده‌ام نشان دادم، مخالفتی با سینمای تجاری ندارم و اعتقاد دارم سینمای تجاری و غیر‌تجاری مکمل یکدیگرند و نسبت به جایی که جز حوزه‌ی فعالیت من نیست و کسانی که در آن حوزه کار می‌کنند و مدیران و برنامه‌ریزان آن حوزه اعتراضی ندارم. هنرمندان ممکن است در سبد تولیدات خود هر دو سینما را داشته باشند مانند کمال تبریزی که فیلم در هنر و تجربه داشته است و بهروز افخمی که فیلم «گاو خونی» را ساخته است و یا «ایستاده در غبار» که توسط مهدویان ساخته شده است و همچنین بعضی فیلم‌ها مانند «ویلایی‌ها» اکران هم زمان در دو بخش داشته‌اند.
البته فکر می‌کنم برای اینکه سینمای تجاری از مرز‌های داخلی کشور عبور کند قطعا باید استاندارد‌هایی را رعایت کند و بتواند در کشور‌های دیگر محصول قابل توجه‌ای عرضه کند که به نظر من در حال حاضر بعضی از استاندارد‌ها رعایت نمی‌شود البته من تمام فیلم‌ها را پیگیری نکرده‌ام. در واقع هنر و تجربه در هنگام تاسیس، به مدت دو سال شورای سیاست‌گذاری داشت و از لحاظ مالی زیر نظر سینما شهر اداره می‌شد و بعد از آن ثبت شرکتی شد. ساختار هنر و تجربه مانند سایر شرکت‌ها است. نوع عملکرد هنر و تجربه این طور است که کمک کننده آثار است و مانند سازمان‌هایی مثل سینما جوان و سینما تجربی بودجه نمی‌گیرد. کمک‌های هنر و تجربه هر لحظه ممکن است که قطع شود چون حمایتی که از سازمان سینمایی به هنر و تجربه داده می‌شود شاید سال دیگر نشود و سازمان سینمایی تصمیم بگیرد که این ماموریت را به جای دیگری واگذار کند که ممکن است از سازمان‌های زیر پوشش خود باشد و یا شرکت دیگری که تاسیس می‌شود و رییس هیئت امنای آن رییس سازمان سینمایی باشد.
هنر و تجربه در اصطلاح خصولتی است
- هنوز ابهاماتی در مورد ساختار موسسه وجود دارد. هنر و تجربه یک موسسه خصوصی است که از دولت کمک می‌گیرد و یا یکی از نهاد‌های زیر نظر سازمان سینمایی است؟
هنر و تجربه بابت کمکی که دریافت می‌کند باید مانند سایر سازمان‌ها پاسخگو باشد ولی چون به ناچار از خود رفتار خصوصی نشان می‌دهد در عمل بودجه و کمکی که می‌کند بسیار پایین‌تر از دیگر موسسات زیر پوشش سازمان سینمایی است یعنی اگر در آنجا 50 درصد هزینه‌ها صرف دستمزد و مجموعه‌ی مزایا شود در هنر و تجربه این هزینه‌ها، 20 درصد بودجه را شامل می‌شود که اعم از هیئت امنا، مدیرعامل و کارکنان است و بقیه پول برای اجاره سالن‌ها و تبلیغات سالن‌ها، یعنی هنر و تجربه رفتاری خصوصی دارد و بودجه‌ای کمتر از جا‌های دولتی دارد و در اصطلاح خصولتی است و به معنای واقعی هزینه‌های جاری به مقدار فراوانی پایین‌تر از سایر موسسات و سازمان‌های سینمایی است ولی ارزش افزوده‌ای که ایجاد می‌کند به لحاظ تعداد فیلم‌هایی که اکران می‌کند.
بنابراین تا وقتی که هنر و تجربه وجود دارد و به ما از طریق سازمان سینمایی کمک می‌شود که البته امسال قرار است از طرف مرکز گسترش این کمک شود نشان می‌دهیم که مستحق این کمک‌ها هستیم ونسبت به سازمان‌های دیگری که ممکن است مشابه ما ایجاد شود ارزش افزوده بیشتری ایجاد می‌کنیم و میزان بهره‌وری که داریم بالاتر از هر جای دیگری است زیرا کسانی که دست اندر کار هستند همه دارای سوابقی هستند که گرایش به این نوع سینما و این نوع فکر دارد و با علاقه‌مندی و عشق کار می‌کنند و خیلی مانند استاندارد‌های یک موسسه‌ی دولتی نیست که بر اساس بودجه و دستمزد کار می‌کنند و در این چند سال این را نشان داده است.
باید در چهل سال دوم انقلاب به سمت موسسات خصولتی برویم
- نهاد‌های خصولتی کمی پیچیدگی دارند یعنی از یک طرف باید فعالیت‌های خصوصی داشته باشند و از طرفی باید گزارشات مالی خود را به نهاد‌های بالادستی بدهند
از نظر من درست‌تر این است که در چهل سال دوم انقلاب ما به سمت این موسسات بریم. اگر من مسئول و سیاست‌گذار بودم می‌گفتم آدم‌هایی را پیدا کنیم که با فرایند فکری ما هم‌سو باشند و به آن‌ها کمک کنیم مثل شکلی که انجمن‌ها کار می‌کنند. این روش خیلی بهتر است زیرا مشکلات روش قبل را ندارد و با تغییر معاون سینمایی یا حتی ریاست جمهوری، بدنه دچار تغییر نمی‌شود. مطبوعاتی‌ها معمولا این سوال را از ما می‌پرسند که چرا سیاست‌ها واحد نسیت وقتی هر دو سال فرد جدیدی بر سر کار می‌آید چطور سیاست‌ها واحد باشد؟
- این نوع شرکت‌ها وظیفه دارند درآمدزایی کنند و با توجه به این که بخشی از هزینه‌های خود را توسط بودجه دریافتی انجام می‌دهند باید سایر هزینه‌های خود را با درآمدزایی برطرف کند و این شیوه در عملکرد آن‌ها تاثیر گذار است. آیا هنر و تجربه هم درآمدزایی می‌کند؟
موسسه‌هایی مانند هنر و تجربه و حتی جشنواره جهانی که مدیریتی مستقل‌تر از سایر بخش‌های سازمان سینمایی دارند نباید به‌دنبال درآمدزایی باشند بلکه باید مسئله ارزش افزوده وجود داشته باشد یعنی وقتی ما هفته فیلم اروپایی را برگزار می‌کنیم، تمام بودجه آن توسط خود کشور‌ها تامین می‌شود.ادیت، سانسور فیلم، زیر نویس و دعوت از میهمان به عهده‌ی ماست. بنابراین جایی مانند جشنواره که از کمک شهرداری و وزارت ارتباطات استفاده می‌کند در واقع ارزش افزوده‌ای برای سازمان سینمایی آورده است. اگر ما بتوانیم به کمک امکانات شهرداری یک مجموعه سینمایی اضافه کنیم و یا اعتبارات اشخاص در هنر و تجربه بتواند آورده‌ای را به رایگان برای ما بیاورد، ارزش افزوده برای سازمان سینمایی است. ما مانند موسسه‌ای خصوصی با دست‌مزد‌های به شدت دولتی کار می کنیم. فیلمسازان ما هم همین طور رفتار می‌کنند و برای هر فیلم آورده‌ای دارند که شاید چند برابر کمک هنر و تجربه باشد.
در گذشته 4 دوره مدل‌هایی مانند هنر و تجربه وجود داشته است اما اینقدر دوام و اثرگذاری نداشته‌اند. مثلا مدلی تحت نظر بنیاد فارابی بوده و شکست خورده و یا در مدلی به شخصی پولی داده‌اند که فیلم‌هایی را اکران کند و معلوم نیست برای پولی که گرفته است چه مقدار کار انجام داده است و الان در دوره حسین انتظامی که مسئله شفافیت مطرح است می‌شود مشاهده کرد که هنر و تجربه با توجه به بودجه‌ای که داشته و اقداماتی که انجام داده است، چه عملکردی داشته است. چون هم بودجه شفاف است و هم اقدامات و فیلم‌هایی که اکران شده است مشخص و روشن است.
- البته ماهیت هنر و تجربه به شکلی است که اصلا دنبال بهره‌وری اقتصادی نیست
تمام فروش بسیاری از فیلم‌ها در اختیار مالک فیلم قرار می‌گیرد چون تعدادی از این فیلم‌ها برای تولید از کمک‌های دولتی استفاده نکرده‌اند. در واقع هنر و تجربه به جای کمک به خود شرایط اقتصادی را برای فیلمساز ایجاد می‌کند و برای آن‌ها ایجاد اشتغال می‌کند.
هنر و تجربه در سال 125 فیلم مستند، کوتاه و سینمایی اکران می‌کند
- در یک سال گذشته چند فیلم اکران شده است و چه تعداد درخواست اکران داده‌اند؟
در سال 125 فیلم مستند، کوتاه و سینمایی اکران می‌شود. از چهار سال پیش درخواست‌های بسیاری داشتیم و من در یک سالی که مدیریت را برعهده گرفته‌ام سعی کردم حجم آثار منتظر اکران را کاهش دهم و در کنار این صف اکران فیلم‌های بروزی که جوایز بسیاری دارند درخواست اکران می‌دهند و اگر بخواهیم تنها فیلم‌هایی که مربوط به گذشته هستند را اکران کنیم انگار همیشه فیلم‌های ما بیات هستند و گرایش ما این طور است که فیلم‌های جدید و فیلم‌های قدیمی با هم اکران شوند. ما نمی‌توانیم نسبت به نیاز بازار بی‌تفاوت باشیم. مخاطبان برای فیلم‌های مستند، کوتاه و سینمایی مانند فیلم‌های تجاری مجبورند بلیت تهیه کنند و بیایند و این فیلم‌ها را ببینند در گذشته این فیلم‌ها رایگان در جشنواره‌های مختلف برای مردم اکران می‌شد و ممکن بود هزار نفر برای تماشای فیلم بیایند ولی اگر همین مخاطبان بخواهند بلیت بخرند ممکن است تنها دو نفر بلیت خریداری کنند و با توجه به اینکه فیلمسازان در جشنواره‌های مختلف این فیلم‌ها را می‌بینند درواقع مخاطبان اصلی ما مردم هستند. به دلیل وجود مسئله خرید بلیت ما در اینجا به سینمای تجاری نزدیک می‌شویم یعنی مانند سینمای تجاری باید تقاضایی وجود داشته باشد اما جنس تقاضایی که برای فیلم‌های هنر و تجربه وجود دارد طبیعتا متفاوت است مثلا آن‌ها تنقلاتی برای مصرف در هنگام تماشای فیلم نمی‌خرند.
- طبق تعریفی که از مخاطب هنر و تجربه دادید، فکر می‌کنید این پتانسیل وجود دارد که سالن‌های مخصوصی برای هنر و تجربه قرار داده شود و حتی پردیس سینمایی مجزایی برای پخش فیلم‌های هنر و تجربه اختصاص داده شود؟
ما الان با 3 سالن از سینما فرهنگ ، خانه هنرمندان و سالنی از کوروش قرارداد داریم و با بقیه سالن‌هایی که اجاره نکردیم، توافق کردیم که 50 درصد فروش برای هنر و تجربه باشد. در این سالن‌ها اختصاصی فیلم هنر و تجربه پخش می‌شود اما صاحب سالن هنر و تجربه نیست. آقای علم الهدی مدیر عامل سابق هنر و تجربه و دوستانی که در هیئت مدیره بودند که هم اکنون نیز هستند اصرار داشتند که تا چند سالن از خودمان نداریم، نباید برنامه هنر و تجربه را شروع کنیم. با همه رابطه‌ی خوبی که ما با مجموعه سالن‌ها داریم بالاخره سالن‌ها در اختیار آن‌ها است و گاهی وقت‌ها برنامه‌ها تلاقی پیدا می‌کند و یا پول‌ها به ما دیر داده می‌شود، از این قبیل مسائل برای ما مشکل بوجود می‌آورد. ممکن است فیلمساز‌ها فکر کنند این پول‌ها خرج حقوق و دستمزد ما می‌شود در صورتی که این پول‌ها در حسابی جداگانه است. حتی ما برای دریافت پول‌مان از بعضی سینماها تا یک سال گرفتاری داریم به خصوص اگر سینما برای وزارت ارشاد باشد. تا چند وقت پیش با موزه سینما مشکل دریافت پول داشتیم به دلیل این که آن‌ها مشکلی از سمت بودجه خود داشتند.
من مجبورم سخت‌گیری کنم چون این پول و امکانات باید در اختیار فیلمساز قرار بگیرد، وقتی فیلمساز فیلم خود را در اختیار ما قرار می‌دهد انتظار دارد بعد اکران پول خود را دریافت کند. از کمکی که در اختیار ما قرار می‌گیرد مقداری برای دستمزد کارکنان و بقیه آن برای اجاره‌ی سالن و هزینه‌ی تبلیغات فیلم‌ها در اختیار فیلمساز‌ها قرار می‌گیرد.
- هزینه‌ی تلبیغات فیلم‌ها بر عهده‌ی شما است؟
با توجه به درجه‌بندی فیلم‌ها ما به آن‌ها هزینه‌ای را برای تبلیغات می‌دهیم. ما در سایت، نشریه و کانال‌‌مان برای فیلم‌ها تبلیغ می‌کنیم .
- در صداوسیما هم فعالیتی دارید؟
صداوسیما به همه‌ی فیلم‌های تجاری و فیلم‌های هنر و تجربه امکان پخش تیزر رایگان می‌دهد. به این صورت که ما طی نامه‌ای فیلم را به صداوسیما معرفی می‌کنیم و مالک فیلم درساعتی که گفته شده فیلم را به صداوسیما تحویل می‌دهد و طبق تفاهمی که انجام می‌دهند امکان پخش تیزر رایگان به آن فیلم داده می‌شود.
ما برای فیلم‌های کوتاه و مستند اصلاح رنگ نیز انجام می‌دهیم ولی هنوز برای فیلم‌های سینمایی این کار را نمی‌کنیم. با پیگیری‌هایی که انجام شده سعی می‌کنیم که فیلم‌هایی که پروانه ساخت و نمایش سینمایی دارند بتوانند از امکانات اصلاح رنگ استفاده کنند تا ترغیب شوند به جای اکران در گروه‌ها، در هنر و تجربه اکران شوند. برای این کار باید تجدید برآوردی در بودجه ما یا بودجه سینما شهر برای اختصاص به این در نظر گرفته شود و این اتفاق بسیار مثتبی است.
آقای انتظامی از هنر و تجربه خواستند که درباره آیین‌نامه اکران نظر دهد ما ایده‌ای داده‌ایم که هنوز بررسی نشده است و فکر می‌کنم شورای صنفی نمایش کاملا با آن همراه است و پیشنهاد ما این است که در پردیس‌های بین 3 تا 5 سالن، یک سانس در روز از یک سالن را در اختیار ما قرار دهد، در پردیس‌های 5 تا 7 سالن در روز 2 سانس از یک سالن را در اختیار ما قرار دهد و در پردیس‌هایی با بیش از 7 سالن یک سالن را در اختیار هنر و تجربه قرار دهد چون بیشتر از 7 فیلم اکران نمی‌شود.
اگر این پیشنهاد توسط آقای انتظامی قبول شود و با خانه سینما و شورای صنفی به توافق برسند، زمینه فراهم می‌شود برای اینکه ما با تعامل با سینماها بتوانیم از بار سینمای بدنه کاهش دهیم زیرا در سینمای بدنه بسیاری از فیلم‌های خوب و با ارزش به جواب اقتصادی خوبی نمی‌رسند به این دلیل ما فیلم‌هایی مانند فیلم «ایستاده در غبار» یا «ویلایی‌ها» و اخیرا فیلم «به دنیا آمدن» را در دوره‌های مختلف اکرانِ هم‌زمان کردیم. به نظر من این فیلم‌ها مضمونی با ارزش دارند که مورد حمایت مسئولین فرهنگی نیز هست اما به دلیل اینکه مخاطبین عادت کرده‌اند تا فیلم‌هایی دیگر را تماشا کنند این فیلم‌ها دیده نمی‌شوند.
هنر و تجربه آدرس فیلم‌هایی متفاوت اعم از هنری یا تجربی و یا هنری‌تجربی را به مخاطب می‌دهد که البته این معنی را نمی‌دهد که هر فیلمی که از اکران جا مانده است برای اکران به هنر و تجربه مراجعه کند. بسیاری از فیلم‌ها که پروانه ویدئویی گرفته‌اند به ما رجوع می‌کنند درصورتی که معلوم است که جای فیلم در هنر و تجربه نیست.
نباید فرآیند فیلمسازی زیرزمینی شود
- معیار انتخاب فیلم‌ها توسط هنر و تجربه چیست؟ دیدگاهی وجود دارد که می‌گوید فیلم‌هایی که ممکن در اکران عمومی دردسر‌ساز شوند مثلا مسائل سیاسی را مطرح کنند و یا به موضوعاتی بپردازند که با فرهنگ عمومی در تعارض است، ارجاع داده می‌شوند به گروه هنر و تجربه و ممکن است در آنجا امکان اکران داشته باشند.
شاید پاسخ ارشاد به این سوال اری باشد و به شما بگوید که ما عمدا بعضی فیلم‌ها را به هنر و تجربه می‌فرستیم. ما خلاف سیاست‌های کلی کشور حرکت نمی‌کنیم و به نظر من، باید امید را در بین فیلمساز‌ها، مخصوصا نسل جوان ایجاد کنیم و تا آن جا که ممکن است سازمان‌های تولیدی ما نباید اجازه دهند فیلمسازی زیر زمینی شود البته در دوره‌هایی شده است که اتفاق خوبی نیست. نباید با قطع امید جوانان به این فکر بیافتند که فلان فیلم را باید زیر زمینی بسازند و در سایر نقاط دنیا نشان دهند. به نظر من کشور ما باید این تصور را داشته باشد که بالاخره این فیلم‌ها را باید در جایی اکران کند. باید سیاست جذب داشته باشیم و اگر جوانان ما نقدی دارند بیان شود و در جلساتی مورد بحث قرار گیرد و خیلی خوب است که ارشاد این سیاست را داشته باشد. طبیعتا ما هم از این موضوع استقبال می‌کنیم.
