مبانی کلامی الگوی سوم کاملاً منطبق با آموزه های دینی است

 به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج،فرج‌الله هدایت نیا، عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مؤلف کتاب «الگوی سوم زنان» در نشستی که به همت سازمان بسیج جامعه زنان کشور و انجمن دانشجویی مطالعات زنان در دانشگاه ادیان برگزار شد، در خصوص مبانی کلامی الگوی سوم گفت: دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان درباره آفرینش آدم و حوا را می توان به دو نظریه کلی که عبارتند از آفرینش تبعی زن و آفرینش همسانی میان زن و مرد تفکیک کرد و منظور از آفرینش تبعی زن که در بین مفسران پرطرفدار است، آفرینش را بر اساس اهداف، متفاوت می دانند و معتقدند که خداوند آدم را از خاک و حوا را از قسمتی از بدن حضرت آدم و برای آرامش او آفریده است.
وی ادامه داد: اما در نظریه آفرینش همسان، منشأ و هدف آفرینش آدم و حوّا مشترک است و طرفداران این نظریه معتقدند که خداوند آدم و حوا را از خاک و برای آرامش یکدیگر آفریده است.
مؤلف کتاب «الگوی سوم» در خصوص نظریه آفرینش تبعی زن از مرد گفت: آراء مفسران در مورد نحوه آفرینش انسان نخستین، پیرامون جملات «نفس واحده» و «مِنْ زَوْجِها» در آیه ۱۸۹ سوره مبارکه اعراف بیان شده است که مفسران نوعاً «نفس واحده» در آیه مزبور را به حضرت آدم(ع) و «زوجها» را به حوا(س) تفسیر کرده‌اند و بعضی مفسران شیعی و سنی نیز دیدگاه مزبور را به همه مفسران قرآن کریم نسبت داده‌اند.
وی با اشاره به تفسیر کلمه «مِنْ» در «خَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا» نیز گفت: به اعتقاد این دسته از مفسران، «مِن» در این آیه، برای تبعیض بوده و به معنی آن است که حوا از قسمتی از آدم یا جزئی از او خلق شده است و به گفته طبرسی اکثر مفسّران چنین نظری را دارند.
هدایت نیا با اشاره به اهداف متفاوت آفرینش مرد و زن در این دیدگاه با اشاره به تفسیر روح البیان، جلد ‏۲، صفحه۲۰۳، گفت: بعضی از آنان ذیل آیات آفرینش انسان نوشته‌اند: وجود زنان تابع وجود مردان و مردان اصول و زنان فروع هستند، از این‌رو زنان برای مردان آفریده شده‌اند و برخی درباره آیه ۲۱ سوره مبارکه روم و ذیل بیان «خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَيْها» نوشته‌اند: از حجت‌های خداوند و ادله‌ی آفرینش او آن است که برای آدم(ع) از جنس خودش همسری آفرید تا با آن آرامش یابد.
وی آثار تبعی‌شماری آفرینش زن را مهم دانسته و تصریح کرد: از منظر کلامی، نتیجه این نگاه آن است که مردان در آفرینش بر زنان شرافت و سروری دارند و مطابق با نظریه فرادستی طبیعی مردان و فرودستی طبیعی زنان است که در آراء و نظریه‌های برخی فیلسوفان قدیم مانند ارسطو دیده می‌شود.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تأکید کرد: این نظریه، به منابع فقهی راه یافته است و بعضی منابع فقهی میان احکام متفاوت مرد و زن در اسلام و نحوه آفرینش آنان رابطه برقرار کرده‌اند.
هدایت نیا با اشاره به نظریه آفرینش همسان زن و مرد در مقابل این نظریه، گفت: نظریه آفرینش فرعی و تبعی زن برغم شهرت و کثرت مدافعان آن دلیلی از قرآن ندارد و تنها دلیل نظریه آفرینش تبعی زن روایاتی است که اعتبار و ارزش اثباتی آنها باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به تفسیر تسنیم، جلد ۱۷، ص ۱۰۰، ادامه داد: ظاهر آیات قرآن آن است که انسان‌ها همه از یک حقیقت انسانی(نفس واحده) آفریده شده‌اند که «نفس» به معناي ذات و حقيقت است و نفس هر چيزي، ذات و عين و حقيقت آن است، پس «خَلَقَکُم مِن نَفسٍ واحِدَه» يعني همه شما را از يک ذات و حقيقت آفريد.
نویسنده کتاب الگوی سوم با مستند قراردادن تفسیر المیزان و نمونه در این آیه، افزود: ظاهر جمله «وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها» اين است که همسر آدم از نوع خود آن‌حضرت و انساني مثل خود او بود، و اين‌همه افراد بي‏شمار از انسان، که در سطح کره زمين منتشر شده‏اند، همه از دو فرد انسان مثل هم و شبيه به هم منشا گرفته‏اند.
وی با رد نظریه نگاه تبعی به زن با توجه به تفسیر کلمه «من» با اشاره به تفسیر المیزان و تسنیم، گفت: بر خلاف دیدگاه سابق که حرف «مِنْ» در آیه شریفه را برای تبعیض می‌داند، این حرف منشأ و مبدأ آفرینش حضرت حوّاء را بیان می‌دارد و شهید مطهری نیز از جمله کسانی است که مرد و زن را تک‌سرشتی می‌داند و می‌نویسد: «قرآن با کمال صراحت در آيات متعددي مي‏فرمايد که زنان را از جنس مردان و از سرشتي نظير سرشت مردان آفريده‏ايم.»
عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، هدف مشترک آفرینش زن و مرد را با توجه به تفسیر واژه «ازواج» مورد تحلیل قرار داد و گفت: اگر در آیه‌ی «أَزْوَاجاً لِتَسْکُنُوا إِلَيْهَا...»؛ به زوجات تفسیر شود و از آن چنین نتیجه‌گیری شود که زنان برای آرامش مردان آفریده شده‌اند. این تفسیر صحیح به نظر نمی‌رسد و مطابق بیان واژه‌شناسان، کلمه «ازواج» در جمله فوق جمع «زوج» است. اين کلمه در مورد هر دو قرين که يکي نر و ديگري ماده باشد، استعمال مي‏شود؛ يعني هم به نر زوج مي‏گويند و هم به ماده.
وی تأکید کرد: بنابراین، صحیح نیست که کلمه «ازواج» را در آیه مزبور جمع «زوجه» دانسته و چنین نتیجه‌گیری شود که خدا برای آرامش مرد برای وی زن آفرید. پس معنی آیه «أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَيْها» چنین است: خداوند براي شما از جنس خودتان زوج آفريد تا مایه آرامش شما باشد.
مؤلف کتاب «الگوی سوم» همسانی مرد و زن در نظام ارزشی قرآن را با توجه به آیه ۱۳ سوره حجرات، دانسته و گفت: در این آیه صریحاً آمده است که افراد انسان از مرد و زن و قومیت‌های مختلف از نظر «حقيقت انسانيت» يکسانند، و هيچ فرقي در اين جهت ندارند، از سوی دیگر معیارهای ارزش‌گذاری انسان‌ها در قرآن کریم اموری اکتسابی نظیر تقوی، دانش، سوابق جهادی، و مانند آن است.
هدایت نیا با اشاره به تفسیر تسنیم، تصریح کرد: مطابق این آیات، نظریه فرادستی و شرافت طبیعی مردان بر زنان صحیح نیست. زیرا «خدای سبحان همسر آدم(ع) را نیز از همان حقیقت واحد آفرید؛ یعنی یک حقیقت مبدأ قابلی پیدایش آدم و همسر اوست؛ زن از مرد آفریده نشده است تا اینکه مرد فضیلت و شرافت تکوینی داشته باشد.

وی همچنین آفرینش تبعی زن را در برخی روایات تفسیری با توجه به برخی روایات دیگر، عدم انطباق با ظاهر قرآن، احتمال صدور از روی تقیه و نیز شبهه اسرائیلی بودن آن ها، مورد نقد و تحلیل قرار داد.
در ادامه ی این نشست، مؤلف کتاب «الگوی سوم» مبانی حقوقی «الگوی سوم» و بحث برابری یا عدالت جنسیتی را در حقوق مورد بحث و بررسی قرار داد.
این نشست که با حضور برخی از اساتید دانشگاه ادیان و مذاهب و با استقبال دانشجویان مقطع دکتری تخصصی و کارشناسی ارشد مواجه شده بود، با پرسش و پاسخ در مورد برخی از شبهات موجود در خصوص این دو نگاه به پایان رسید./طنین یاس - زهرا باقری-