به گزارش خبرگزاری بسیج مازندران، در یک‌دهه گذشته سایه سنگین خشکسالی، کم‌آبی، تنش‌آبی و تهدید منابع آبی در گوشه و کنار جهان و ازجمله ایران امنیت غذایی جامعه را تهدید می‌کند تا حدی که صحبت از جنگ آب به میان آمده است، در این سال‌ها هزاران هکتار از اراضی کشاورزی از بین رفته و یا امکان کشت مناسب را از دست داده است.
استان‌های شمالی و به‌طور ویژه گیلان، گلستان و مازندران که بخش عمده‌ای از محصولات استراتژیک کشور شامل مرکبات، برنج، غلات و گل و گیاه کشور را تولید می‌کنند نیز متأثر از این شرایط بوده‌اند و شاید کمتر بهره‌بردار بخش کشاورزی فکرش را می‌کرد با مشکلات ناشی از کمبود و تهدید منابع آبی در این استان‌های سرسبز روبه‌رو شود.
در استان مازندران طی پنج سال گذشته، هر ساله به‌طور متوسط یک‌هزار هکتار از اراضی کشاورزی به‌دلیل خشکسالی زیر کشت هیچ محصولی نرفت، در سال زراعی که پشت سر گذاشتیم؛ 50 هزار هکتار از اراضی شالیزاری در تنش آبی قرار گرفت و 6 هزار هکتار زیر کشت نرفت و این موضوع می‌رود تا در سال‌های آینده به چالش جدی در بخش کشاورزی استان‌های شمالی تبدیل شود.
بهره‌برداری بی‌رویه و مدیریت‌نشده از منابع آبی، حفر چاه‌های مجاز بدون در نظر گرفتن توانمندی‌های آبی، راه‌اندازی چاه‌های غیرمجاز، استفاده از آبیاری سنتی، استفاده بیش از اندازه از سموم کشاورزی که سبب خشکی و کاهش ذخیره آب و همچنین از بین‌رفتن مواد آلی خاک می‌شود و نبود برنامه منظم و نظارتی از سوی سازمان جهاد کشاورزی به‌منظور ترغیب کشاورزان در استفاده از روش‌های نوین کشاورزی سبب شده است که هر ساله کشاورزان مازندران نگران آب مورد نیاز کشاورزی باشند.
در این شرایط و با توجه به اینکه کشاورزی پایه امنیت غذایی هر کشوری محسوب می‌شود، هر سازمانی برنامه خاصی ارائه داد؛ برخی‌ها اولین و آخرین راه حل را ساخت سد می‌دانند و برخی‌ها معتقدند ساخت سد نه‌تنها راه حل نیست بلکه خود مشکل‌ساز بوده و نمونه‌های اخیر آن سد گتوند در جنوب و سد گلورد در شمال است!
از مدیریت منابع آب و خاک و تقویت این‌دو مقوله نیز سخن‌ها گفته شد اما از آنجا که استفاده از منابع آبی، کود و سموم کشاورزی همچنان به‌طور سنتی دنبال می‌شود و باوجود هزینه‌های زیاد دولت در بخش نظارت و آموزش اما نتیجه قابل ملاحظه‌ای صورت نمی‌گیرد، لذا زیرساخت فرهنگی در این زمینه مطرح شده است و شاید همین گره کور مشکل باشد.
واقعیت این است که در بی‌خبری از استفاده نادرست آب، کود و سموم کشاورزی بلاهای جبران‌ناپذیری را بر خاک وارد آورده‌ایم، ادوات سنگین و مستهلک کشاورزی را به دل مزارع کشاندیم، آن‌قدر علف‌کش بر خاک نشاندیم که دیگر فرصت نفس‌کشیدن خاک را از او گرفته‌ایم، هدایت هیدرولیکی خاک را از بین برده‌ایم، علف‌های به‌ظاهر مهاجم را کشتیم و مقاومت خاک را کم کرده‌ایم، پسماند کشاورزی(کاه و کلش) را سوزاندیم و بهره‌وری خاک را کاهش دادیم، اکنون با هر مدلی که به کیفیت خاک نگاه کنیم؛ می‌بینیم استاندارد و ایده‌آل آن را از بین برده‌ایم؛ ترکیب مواد جامد، رطوبت و هوا در خاک را بر هم زدیم و همچنان مایل به استفاده بیشتر و نه استفاده صحیح از سموم کشاورزی هستیم.
در بخش استفاده از منابع آبی نیز بارها از مسوولان شنیده‌ایم که 90 درصد منابع آبی در ایران صرف کشاورزی می‌شود و در همین حوزه نیز 62 درصد هدررفت آب داریم و این آمارها یعنی فاجعه.
از روزگارانی گذر کردیم که سطح آب‌های زیرزمینی امیدوارانه بود، در 20 تا 30 متری زمین به آب می‌رسیدیم و حالا 300 و 500 متر، و هر سال بیشتر و بیشتر می‌شود، و عجیب است که در همین وضعیت از آبیاری قطره‌ای با حمایت 80 درصدی دولت نیز گریزانیم!
راندمان آب کشاورزی در ایران را تا 44 درصد گفته‌اند اما برخی‌ها تا 33 درصد را محاسبه کرده‌اند، در هر صورت تا رسیدن به راندمان 60 درصدی فاصله داریم و این حساب و کتاب‌ها دردی از کاهش ذخایر آبی را دوا نمی‌کند.
در شرایط فعلی که نه خبری از آب‌های زیرزمینی است و نه خبری از بارش‌های قابل ملاحظه‌ای که دل‌خوش به آب‌های سطحی باشیم؛ باید به مدیریت فکر کرد و روش‌هایی که هم بهبود بهره‌وری خاک و هم صرفه‌جویی در کود و آب باشد.
طبیعت همواره راهگشا است، نعمت‌های زمین قابل شمارش نیستند و هر کدام به بهانه‌ای آفریده شده‌اند، تنها کاوش و تفکر است که انسان را به راه‌های استفاده مناسب از این نعمت‌های الهی می‌کشاند و نتایجی حیرت‌آور در بر دارد.
در بین راه‌حل‌های مختلف به ماده‌ای معدنی به نام «زئولیت» رسیدیم که به‌وفور در طبیعت ایران یافت می‌شود، انواع این سنگ کانی را تا 80 نوع اعلام کرده‌اند، زئولیت یک نگهدارنده آب بوده و افزون‌بر اینکه دارای عناصر غذایی است، سبب کاهش مصرف آب در زراعت و باغ‌داری می‌شود.
آلومینیوم، منیزیم، سدیم، آهن، منگنز، کلسیم، پتاسیم، فسفر، گوگرد، سلسیم، مس، را در خود جای داده و حتی یک مکمل غذایی دامی نیز محسوب می‌شود.
موضوع جالب این است که خاک تولیدشده از سنگ زئولیت با قیمت بسیار به‌صرفه عرضه می‌شود که هر کشاورزی توانایی خرید آن را دارد.
یک محقق و پژوهشگر می‌گوید: زئولیت که از آن به کود هوشمند یاد می‌شود، با ساختار بلورین خود آب و عناصر غذایی را گرفته و به‌تدریج آزاد می‌کند، از این‌رو گیاه دچار تنش غذایی و آبی نمی‌شود.
جواد کرمی با بیان اینکه براساس آزمایش‌های انجام‌گرفته، زئولیت سبب تبدیل غلظت نیترات در محصولات به نصف حد مجاز می‌شود، اظهار می‌دارد: زئولیت می‌تواند عناصر فلزهای سنگین که به‌عنوان مواد سمی محسوب می‌شوند را نگه دارد و کیفیت محصول را بالا ببرد.
این عضو هیأت علمی با تاکید بر اینکه زئولیت مصرفی در کشاورزی و دام باید نوع خاص باشد، تصریح می‌کند: زئولیت بر پایه سدیم سمی است و زئولیت مورد تایید در کشاورزی و دامداری «کلینوپ تی لولیت» بر پایه پتاسیم است که در تمام دنیا به همین نام شناخته می‌شود.
وی از کشاورزانی گفت که از زئولیت در تولید محصول استفاده کردند و رضایت داشتند، هم به‌لحاظ افزایش کیفیت خاک، هم کاهش کود و سم و آب و هزینه‌ها، و هم تولید محصول با کیفیت و با افزایش در واحد سطح.
کرمی درباره تاثیر زئولیت در واحد سطح اظهار می‌دارد: براساس آزمایشات انجام‌شده در ژاپن 8 تا 16 تن زئولیت را به خاک اضافه کردند و در هویج 63 درصد، در گندم 13 تا 19 درصد و در سیب 19 تا 28 درصد افزایش عملکرد داشتند.
محقق و پژوهشگر حوزه دامی و گیاهی درباره مزیت زئولیت نسبت به کود دامی می‌گوید: استفاده از کود دامی باید هر دو سه سال یا سالانه تکرار شود زیرا پوسیده و از دسترس گیاه خارج می‌شود اما زئولیت به خاطر دارا بودن ساختار پایدار و مقاومت بالا و آزادکردن کنترل‌شده مواد مغذی ازجمله پتاسیم و فسفر، تنها یک‌بار اضافه‌کردن آن به خاک برای همیشه کافی است، مقاومت بالایی دارد و مواد غذایی ازجمله پتاسیم و فسفر را به‌صورت کنترل‌شده آزاد می‌کند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه بیان داشت: مصرف لازم زئولیت در هر هکتار20 تن یک‌بار برای همیشه است، برای میوه‌ها نیز در انگور 5 تا 10 کیلو به‌ازای هر بوته و برای سایر میوه‌ها نیز برای هر اصله درخت 10 تا 20 کیلو یک‌بار برای همیشه کافی است.
در آخرین نمایشگاه بین‌المللی کشاورزی که در نیاوران ساری برگزار شد، با مدیر یکی از شرکت‌هایی که قرار است پروژه خود را در همین زمینه تا سه ماه آینده به بهره‌برداری برساند، آشنا شدیم.
مهران رجبی با بیان اینکه زئولیت تحول عظیمی را در کشاورزی ایجاد کرده اما استفاده از این ماده معدنی برای بسیاری از کشاورزان ناشناخته است، معتقد است به این دلیل که یک فرد دوستدار محیط زیست هستم و شناختی از منابع فعلی آب و خاک دارم، لذا به‌دنبال فرهنگ‌سازی در این زمینه هستم که چه کنیم تا منابع آبی و خاکی خود را حفاظت کنیم.
وی با اشاره به رایزنی‌هایی که با مرکز رشد و دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی مازندران داشته است، می‌گوید: محصول ما مورد تایید قرار گرفت و هفته گذشته نیز قراردادی با دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری به امضا رسید تا به مدت سه سال پشتیبانی تحقیقاتی از شرکت افرازند داشته باشند.
این فعال محیط زیستی با بیان اینکه زئولیت بیشتر در استان سمنان بوده و به‌صورت سنگ است، تصریح می‌کند: این ماده معدنی خرد و دانه‌بندی شده و برای مصارف مختلف دامی و کشاورزی در اختیار متقاضیان قرار می‌گیرد.
وی درباره میزان مصرف استاندارد زئولیت می‌گوید: معمولاً 25 تن در هر هکتار را پیشنهاد می‌کنیم و قیمت تمام‌شده هر تن نیز 200 هزار تومان است، با این توضیح که میزان مصرف آن در خاک آبیاری‌شده، خاکی که از سم و کود استفاده شده و سایر موارد، متفاوت است.
رجبی با اشاره به آزمایشاتی که برای اطمینان از میزان افزایش عملکرد زئولیت ازجمله در مرکبات، درختان سیاه‌ریشه، مزارع برنج، گوجه‌فرنگی، لوبیا، چغندر، پنبه، ذرت، پسته و گل و گیاه انجام شده است، اظهار می‌دارد: استفاده از زئولیت در برخی محصولات تا 70 درصد در مصرف آب و در محصولات مختلف 18 تا 70 درصد افزایش عملکرد در میزان سطح داشته است.
این فعال محیط زیست در بخش دیگری از سخنان خود با انتقاد از اینکه همواره بر مصرف بهینه آب در مصارف خانگی تاکید می‌شود و این در حالی است که 90 درصد و حتی بیشتر، در کشاورزی مصرف آب داریم و هدررفت آب نیز در این بخش بسیار است؛ به مصرف 400 لیتر آب برای هر کیلو هندوانه و 15 هزار و 500 لیتر آب برای تولید هر کیلو گوشت اشاره کرد که آمار بسیار تأمل‌برانگیزی است.
وی در ادامه مهم‌ترین دلیل گرایش خود به‌سمت زئولیت را جدا از بحث اقتصادی، کمک به محیط زیست و منابع آبی عنوان کرد و اینکه زمین‌های زراعی ارزشمندی در کشور داریم که باید به‌عنوان میراثی برای گذشتگان حفظ شود.
رجبی می‌افزاید: استفاده از زئولیت می‌تواند درمانی بر درد کشاورزی باشد چرا که هم ارزان است، هم ایجاد اشتغال می‌کند، هم آلودگی‌های خاک را از بین می‌برد و هم الگوی مصرف آب را بهینه و اصلاح می‌کند.
این تحصیلکرده بخش کشاورزی بیان داشت: 58 نقطه در سراسر البرز چه در دامنه و کوهپایه ذخایر زئولیت داریم که بهترین آن در غرب سمنان تا سبزوار است، ذخایر زئولیت ایران بیش از نیاز 18 میلیون هکتار اراضی کشور است و به‌وفور در
وی در پایان با بیان اینکه زئولیت 40 کاربرد مهم دارد، به مصارف آن در صنعت دام و طیور، تصفیه آب و فاضلاب و رفع آلودگی‌های محیطی اشاره کرد که هر کدام مباحث جداگانه‌ای می‌طلبد.
به گزارش فارس، با توجه به اینکه استان سمنان رتبه نخست ذخایر زئولیت کشور را داشته و در همسایگی مازندران نیز قرار دارد، فرصت مناسبی برای فعالان بخش کشاورزی و دامی این استان است که بتوانند با تامین زئولیت از سمنان قدم مهمی را در بخش کشاورزی بردارند، چه اینکه اکنون نیز برخی از کشاورزان مازندران به اهمیت زئولیت پی برده و از این ماده معدنی در تولید محصولات باکیفیت استفاده می‌کنند.
درباره فواید و کاربردهای زئولیت در بخش‌های غیرکشاورزی نیز با این فعال محیط زیست به گفت‌وگو نشستیم که در فرصتی دیگر منتشر می‌شود، در حال حاضر برای سفارش زئولیت در مصارف کشاورزی می‌توانید به سایت www.afrazand.com مراجعه و محصولات مورد درخواست خود را سفارش دهید.
گزارش از آزاده بابانژاد
