مهندس ابوالفضل دهشیری در مصاحبه با خبرنگار سرویس خبری بسیج علمیاز یزد؛ اظهار کرد: دلیل اصلی که بشر به سمت تولید گیاهان تراریخته رفت بحث اصلاح نباتات بود. یعنی یک سری ویژگیها و صفت‌های مطلوب در یک موجود زنده یا گیاه وجود داشت که برای انسان و مصرف کننده ارزشمند بود و انسان برای اینکه بتواند در محصولات هدف خود هم این صفت را ایجاد کند به سمتی رفت که بتواند از روش‌های مختلف مانند روش تلاقی (در این روش دو گونه سازگار جنسی با یکدیگر تلاقی یافته و رقم جدیدی با صفات مطلوب هر دو والد ایجاد می شود) و یا روش اصلاح نباتات این صفات و ویژگی های برجسته و شایسته ای که مدنظرش بوده را به یک محصول خاص منتقل کند.این کارشناس کشاورزی بیان داشت: به عنوان مثال ممکن است گونه ای از گندم وجود داشته باشد که نسبت به یک آفت یا نسبت به تنش های محیطی مثل شوری و کم آبی مقاومت و عملکرد خوبی نیز داشته باشد. انسان برای این که بتواند از این صفتی که در اینگونه گندم وجود دارد در گونه های دیگر هم استفاده کند از طریق تلاقی گونه های مختلف استفاده می کند تا به صورت طبیعی طی چند نسل متفاوت بتواند گونه ای به دست بیاورد که کاملاً صفت مقاومت در برابر شوری و یا تنش محیطی در آن برجسته و یا در اصطلاح ژنتیکی "بیان شده" باشد. در این روش گیاه باید به صورت مکرر کشت شود و نسل‌های متمادی نیاز است تا به یک گونه ای برسند که ویژگیها و شرط لازم را داشته باشد، بسیار زمان بر است. همچنین در بسیاری از محصولات هم امکان تلاقی دادن وجود ندارد. به عنوان مثال ممکن است یک نمونه محصول باغی را داشته باشید که نسبت به شوری مقاوم باشد یا حتی یک موجود زنده مثل یک باکتری و یا حیوان داشته باشید که یک صفت خوب را داشته باشد مسلما با روش تلاقی نمی توان این صفات را به یک گیاه منتقل کرد. مجموع این دلایل باعث شدانسان به روش انتقال ژن رو بیاورد.
چرا کشورهای پیشرفته با محصولات تراریخته محتاطانه برخورد میکنند؟
وی گفت: یک نمونه از دلایل عمده استفاده از محصولات تراریخته مقاوم کردن گیاهان در برابر آفات است. به عنوان مثال یک باکتری در طبیعت وجود دارد به نام باکتری " باسیلوس تورنژنسیس" که این باکتری توکسینی را در داخل خود ایجاد می کند که برای برخی آفات مثل راسته بال پولک داران یا پروانه ها و همچنین برخی آفات از راسته سخت بالپوشان یا همان سوسک ها و همچنین تعدادی از زنبور ها یا مگس ها به منزله سم بوده و بعد از ورود به معده این موجودات باعث متلاشی شدن معده و در نهایت سیستم گوارشی آنها شده و مرگ حشره را رقم می زند. این توکسینی که ایجاد می شود یک پروتئین و یا به بیان بهتر یک ژن است. محققان ژنی که باعث تولید پروتئین می شود را شناسایی کرده و از طریق روش های ژنتیکی و مهندسی ژنتیک ژن را به گیاهان مد نظر خودشان منتقل می کنند. در نتیجه خود گیاهی که ژن به آن منتقل شده این پروتئین یا سم را در داخل خودش ایجاد کرده و دیگر نیازی نیست که ما سمپاشی کنیم چرا که خود گیاه سمی را علیه آفاتی که به آن ضرر می رسانده تولید می‌کند.
دهشیری بیان داشت: برای دستکاری ژنتیکی ابتدا باید ژن مد نظر خود را که موجب تولید صفت مطلوب مد نظر ما است را شناسایی کنیم. سپس این ژن به صورت انبوه تولید و یا اصطلاحاً کلونی سازی می شود و در نهایت از طریق روش‌های بیولوژیک و به وسیله یک سری ویروس ها که حامل ویژگی مطلوب ما هست وارد صندوقچه ژنتیکی یا همان DNA سلول گیاه میزبان می شود. لذا در این مثال این سم در داخل هسته تمام سلول هایی که در یک گیاه وجود دارند تولید شده و اینطور نیست که ما بگوییم که فقط در ساقه گیاه تولید می شود و محصول ما به آن آلوده نمی شود. این کار نیاز به پیشرفت بسیار زیادی دارد که هنوز علم ما بدان دست نیافته است.
این کارشناس کشاورزی افزود: البته باید اضافه کرد که هر کدام از آفت ها هم از یک محدوده خاص گیاه استفاده می کنند. مثلاً آفات ساقه خوار فقط از ساقه گیاه استفاده می کنند یا برخی به محصول گیاه حمله می کنند.
وی هشدار داد: باید در اینجا یک نکته را مد نظر قرار داد. سمیت مقدار معینی از یک ماده است که بتواند یک اثر سوئی را بر روی بدن موجود زنده ایجاد کند و این میزان برای هر ماده متفاوت است. به عنوان مثال آب که مایه حیات است تا یک حجمی مایه حیات بوده و اگر بیش از اندازه مصرف شود ممکن است ایجاد مشکل و بیماری کند. مثلاً ممکن است بگوئیم اگر ۵ لیتر آب مصرف کنم برای من سمیت دارد در صورتی که حتی یک ppm سیانور می تواند کشنده باشد.
وی اضافه کرد: مادر بحث سمیت یک سمیت مزمن و یک سمیت حاد داریم. سمی که اثر کشندگی ندارد اگر قرار باشد به صورت مستمر استفاده شود در دراز مدت اثراتی را روی بدن ما ایجاد می کند. در بحث گیاهان تراریخته نیز بیشتر این سمیت مزمن مدنظر است. دلیل بسیاری از بیماری ها از جمله انواع سرطان ها اثرات مزمنی است که به صورت تغذیه ناسالم و سبک زندگی اشتباه ما ایجاد شده است.
وی تصریح کرد: همچنین ممکن است هزاران هزار ژن مختلف داخل ژنوم یک موجود زنده داشته باشیم که شاید نزدیک به ۹۹ درصد آنها هنوز برای ما شناخته شده نیست و ما نمی‌دانیم که چه اثراتی دارد، در چه شرایطی قابلیت بیان شدن دارد و در چه شرایطی اثرات خود را می گذارد. وقتی ما یک ژن را وارد سلول های یک گیاه زنده میکنیم در واقع ساختار طبیعی آن گیاه را به هم میزنیم. ممکن است این دستکاری اثرات مخرب تری ایجاد کند که از فوایدی که مدنظر ما بود بیشتر باشد.
وی اعلام کرد: بسیاری از جوامع علمی امروز و برای مثال کشورهای اروپایی به خاطر همین اثرات ناشناخته اجازه نمی‌دهد که محصولات تراریخته در کشورشان مصرف شود. شاید شما با تغییر ژن گیاه یک فایده ایجاد کرده باشید اما از نظر علمی نمی توانید اثبات کنید که این کاری که انجام داده اید بدون زیان بوده است. به همین دلیل کشوهای پیشرفته محتاطانه با قضیه محصولات تراریخته برخورد میکنند و به فکر این هستند که در سبک زندگی و مصرف غذا تا آنجا که امکان دارد از محصولات غذایی سالم و ارگانیک استفاده کنند.
چرا تراریخته؟
دهشیری تاکید کرد: اکثر تراریخته هایی که در بازار وجود دارد تراریخته هایی بودند که به خاطر مقاوم ساختن گیاه در برابر یک آفت یا مقاومت سازی در برابر علف کشها تولید شده اند. به عنوان مثال از آنجا که۵۰ درصد بازدهی زراعت ما به خاطر علفهای هرز نابود می شود سعی شد گیاهانی تولید شود که بتوانند در برابر سم گلایفوزیت یا علف کش گلایفوزیت مقاوم باشند. این خیلی مهم است که بتوانیم بدون آسیب زدن به گیاه مد نظر خود علف های هرز را حذف کنیم.
از ساخت بمب شیمیایی تا تولید غذای تراریخته!
وی با بیان اینکه ایالات متحده آمریکا بزرگترین تولید کننده محصولات تراریخته است، تاکید کرد: اغلب دستکاری های ژنتیکی که اتفاق افتاده جنبه تجاری دارد. معمولاً هم شرکت‌های صهیونیستی نظیر مونسانتو یا شرکت بایر که تا پیش از این در حوزه تولید مواد شیمیایی و سم و حتی تولید بمب های شیمیایی فعالیت داشته و اکنون آفت کش نیز تولید می کند به صورت گسترده در زمینه تولید محصولات تراریخته فعالیت میکنند.
وی اذعان داشت: مسلماً اینگونه شرکت ها بیشتر از اینکه به فکر امنیت غذایی باشند، بحث تجاری محصولات را دنبال میکنند. زیرا اگر از روش‌های دیگر علمی استفاده کنیم می توانیم در واحد سطح با استفاده از همان گونه های بومی هر منطقه عملکرد خوبی داشته باشیم و غذای خودمان را تامین کنیم و دیگر نیازی نیست که از تراریخته ها استفاده کنیم. به عنوان مثال در کنترل آفات ما می توانیم از روش های بیولوژیک استفاده کنیم. در این روش از یک عامل زنده برای کنترل یک عامل زنده دیگر که به عنوان آفت محصولات زراعی شناخته میشود، استفاده شده و یک روش کاملاً سالم است که بر اساس اکولوژی خود طبیعت، با برداشتی که ما از طبیعت داشته ایم و اتفاقی که در خود طبیعت افتاده انجام می شود.
دهشیری افزود: به عنوان مثال در کنترل آفات به شیوه بیولوژیک ما یکسری آفات و حشرات را داریم که دشمنانی طبیعی دارند که اینها را شکار میکنند. تنها کاری که ما می کنیم این است که این حشرات شکارگر را برای کنترل جمعیت آفات خودمان مدیریت می کنیم. این روشی است که بسیار مرسوم بوده و اکنون در کشورهای اروپایی استفاده می شود.
وی ادامه داد: همچنین اکثر روش های مبارزه با آفات رفتاری است. یعنی ما بدون اینکه از هیچگونه سم یا ماده شیمیایی مضر استفاده بکنیم کار زراعت و یا باغبانی را انجام می دهیم. در بحث کنترل آفات سطوح مختلفی وجود دارد. یک سطحِ "در آستانه زیان اقتصادی" و یک سطح "زیان اقتصادی" داریم که در هر کدام از این حالت ها باید روش مقابله ما برای کنترل و مدیریت آفات متفاوت باشد. در این روش با استفاده از ردیابی هایی که در جمعیت آفت انجام میشود تشخیص میدهند جمعیت آفت به حدی هست که زیان اقتصادی ایجاد کند و آیا به صرفه است که اکنون با آفت مبارزه شود و یا اینکه هزینه سم پاشی بیشتر از هزینه ای است که آفات روی دست ما می گذارند.
این کارشناس کشاورزی بیان داشت: اکثر شرکت ها محصولات تراریخته را تبلیغ و تولید می‌کند و به عنوان یک کار راحت ترویج می دهند اما احتیاط و عقل حکم می کند انسان به سمت استفاده از غذاهای ارگانیک و سالم و حتی المقدور بدون تاثیرات مواد شیمیایی علی الخصوص آفت‌کش‌ها و علف کش ها و سایر مواد شیمیایی نظر کودهای شیمیایی حرکت کند.
اعلام کرد: شاید در یک بازه ناگزیر بودیم برای اینکه بتوانیم غذای خود را تامین کنیم به تولید محصولات ارگانیک رو بیاوریم. اما اکنون بشر به این نتیجه رسیده که با استفاده از الگوهایی که در خود طبیعت وجود دارد می‌تواند به سمت کشاورزی پایدار حرکت کند. برای مثال اگر قرار است کنترل آفتی انجام شود باید از خود عوامل بیولوژیک که در طبیعت وجود دارد استفاده شود، اگر قرار است برای اصلاح بافت خاک کاری انجام دهیم از خود پوشش گیاهی هر منطقه استفاده کنیم.
وی با تاکید بر اینکه تولید محصولات تراریخته تنها راه ایجاد امنیت غذایی جهان نیست عنوان کرد: سالانه آمریکا بسیاری از تولیدات گندم خودش را به دریا می ریزد تا قیمت گندم را بالا نگه دارد. این مثال یک نمونه بارز از این مساله است که ما داریم از طبیعت به خاطر منافع و سود طلبی خود بهره می بریم و در صورتی که منابعی که در طبیعت وجود دارد به صورت عادلانه توزیع شود مشکلی برای تامین غذا در دنیا وجود نخواهد داشت.
دهشیری هشدار داد: بذرهایی که اکنون خصوصاً در جالیز های ما مثل مزارع هندوانه، خیار، گوجه و محصولات گلخانه ای استفاده می شوند کاملاً وارداتی هستند و از شرکت مونسانتو، راکفلر و آفت کش های مهم اکثراً از شرکت بایر آلمان وارد می شود. این شرکت ها بیشتر از اینکه به فکر تامین منافع بشر و امنیت غذایی او باشند به فکر سود خودشان هستند، و گرنه چرا بذرهایی که وارد میکنیم هیبرید بوده و قابل تکثیر نیستند؟ زیرا این شرکت ها به فکر سود خودشان هستند.
نیازمند فرهنگسازی در زمینه استفاده از تراریخته ها هستیم
وی خاطر نشان کرد: بعد از اینکه گیاه تراریخته تولید شد از نظر زراعی، بهداشتی و زیست محیطی روی آن آزمایش صورت می گیرد. این بررسی ها، بررسی هایی هستند که بهداشت و سلامت فعلی ما را مد نظر دارند و در بلند مدت کسی نمی‌تواند تضمین کند که استفاده از این مواد غذایی مجاز است یا خیر و متاسفانه تا زمانی که اصالت سود وجود داشته باشد این مشکلات هم وجود خواهد داشت.
دهشیری تاکید کرد: جامعه ما باید به سمت این برود که از مواد غذایی سالم استفاده کند که آن هم نیاز به فرهنگ سازی، اطلاع رسانی و ایفای نقش نخبگان دارد. نخبگان باید به این عرصه ورود کنند و با مستندات علمی بتوانند مردم را توجیه کنند که هر چند چنین تکنولوژی‌هایی از یکسری از مزایا برخوردار است ولی محدودیت ها و مضراتی نیز دارند. انشاالله با این روشنگری ها بتوانیم جامعه ای سالم هم از لحاظ روحی و هم از لحاظ روانی داشته باشیم.
