چرا اقتصاد ایران بعد از ۴۰ سال هنوز به نفت وابسته است؟
به گزارش سرویس خبری بسیج علمی از قم،بعد از گذشت ۴ دهه از عمر انقلاب موفقیت های چشمگیری در بخش های مختلف حاصل شده است. اما در اصلاح ساختار اقتصادی کشور و مستقل شدن اقتصاد از بودجه نفت دستاوری های قابل توجهی حاصل نشده است. چرایی این موضوع را در کدام بخش ها باید دنبال کرد؟
در این گزارش ابتدا منویات و سخنان مقام معظم رهبری(مدظله العالی) و اندیشه های اقتصادی و ر اه کارهای ایشان در ارتباط با اصلاح ساختار اقتصاد کشور مورد بررسی قرار گرفته و دلایل عدم موفقیت دولت ها در جهت رشد و شکوفایی هر چه بیشتر اقتصاد کشور مطالعه شده و پس از آن برنامه کشورهای سلطه طلب در برابر دیگر کشورها از جمله ایران که باعث وابستگی کشور به نفت و عدم رشد صادراتی مطلوب شده است مورد واکاوی قرار گرفته است.
با ارداه مردم ایران در سال 1357 انقلابی که بارهبری مرجعیت دینی امام خمینی(ره) پیش رفته بود، به پیروزی رسید،در سال 1368 با رحلت جان سوز بناینگذار انقلاب، علی رغم میل باطنی امام خامنه ای(مدظله العالی)با توجه به تصمیم مجلس خبرگان رهبری، مسئولیت هدایت انقلاب به عهده ی امام خامنه ای(زیدعزه) واگذار گردید.
کمتر از دوسال از پیروزی انقلاب نگذشته بود که 8سال جنگ تحمیلی بر مردم ایران تحمیل شد. اساسا ساخت و آبادانی کشور در سال 66 پس از پایان جنگ آغاز گردید که در این بین در ابتدا نیاز بود تا ویرانی های 8 سال جنگ آباد گردد.
در دوران رهبری امام خامنه(مدظله العالی) که تقریبا دو سال قبل از پایان جنگ تحمیلی آغاز بوده است، در همان روزهای آغازین رهبری، در مراسم بیعت رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ 24 خرداد، ایشان نسبت به متکی بودن اقتصاد کشور به نفت و برنامه های دشمن برای مایوس و پشیمان شدن مردم از ادامه مسیر انقلاب از طریق ایجاد اختلال در اقتصاد برای وارد شدن فشار به مردم، مسئولین کشور را آگاه کردند. و خواستار ایجاد ساختار اقتصاد کشور بر شیوه های موفق شدند.
در این جلسه ایشان فرمودند:«من برخلاف بعضی از تحلیل‌ها، احتمال می‌دهم که دشمن برای اینکه مردم را از ادامه‌ی این راه و این حضور مأیوس و پشیمان کند، حتی مشکلات جدید اقتصادی را بر ما تحمیل نماید. هیچ بعید نیست مشکلاتی را برای فروش نفت، تهیه‌ی مواد اولیه و کالاهای ضروری به وجود آورد، تا فشار را بر مردم زیاد کند. دولت و مجلس و مسئولان باید دست به دست هم دهند و بهترین راه‌ها و موفق‌ترین شیوه‌ها را جستجو کنند، تا مشکلات اقتصادی مردم کم شود.»
امام خامنه ای(مدظله العلی) در سال 1373 در دیدار با معلمان آرزوی واقعی خود را بنا شدن اقتصاد کشور بر کالاها و محصولات غیر نفتی بیان نمودند.و فرمودند: آرزوی واقعی من- که البته ممکن است به این زودی‌ها قابل تحقق نباشد- این است که ما در چاه‌های نفت را ببندیم و اقتصاد خود را براساس کالاها و محصولات غیرنفتی بنیاد نهیم. یعنی فرض کنیم این کشور، کالایی به نام نفت ندارد.»
رهبر انقلاب در دیدار زائرین و مجاورین حرم مطهر رضوی در اولین روز از سال 1377 فضای عمومی جامعه را ترغیب می کند تا به سمت تولیدات غیر نفتی پیش برود.و فرمودند: «آن جوانانی که نمی‌دانند رژیم گذشته با این کشور چه کرده است، بدانند یکی از ده‌ها کار خیانت‌آمیزی که کردند، این است! اقتصاد این کشور را متکی به نفت کردند که به آسانی هم نمی‌شود آن را تغییر داد و دگرگون کرد! این ملت اگر بتواند، باید با صادرات گوناگون صادرات میوه، صادرات معادن گوناگونی که در این کشور هست، تولیدات صنعتی، کشاورزی و خدمات این کشور را اداره کند.»
امام خامنه ای(مدظله العالی) در سخنرانی های اول سال 78و75 در حرم مطهررضوی ، و همچنین در خطبه نماز جمعه سال 77 یکی از آسیب های اقتصاد متکی به نفت را، نفوذ و تسلط مستکبران وجهان خواران در حوزه نفت و عدم نقش کشورهای صاحب منابع نفت در قیمت گذاری و ثبات اقتصادی نفت عنوان کرده و فرمودند:متاسفانه، امروز در دنیا نفت به سیاست‌های بین‌المللی، کمپانی‌ها و غارتگران بزرگ و جهان‌خواران و مستکبران وابسته است. در حقیقت، نفت در مشت آن‌هاست.»
«ماده‌ی ارزشمندی که امروز دنیا جانش به آن بند است یعنی نفت به ملت‌های خاصی متعلق است عمدتاً در همین منطقه‌ی خود ما، مقداری هم در جاهای دیگر اما سرنوشت این ماده، قیمت‌گذاری و مصرفش، دست دیگران است و صاحبان اصلی در آن کمترین نقش را دارند!»
«طبیعی است اقتصادی که بر پایه‌ی کالایی است که قیمت‌گذاری آن در دست دیگران است، همین مشکلات را هم دارد؛ یک روز می‌شود بشکه‌ای هجده دلار و بیست دلار، یک روز هم ناگهان به هفت و نیم دلار و هشت دلار تنزل می‌کند!»
رهبر انقلاب در آغاز سال 77 در حرم مطهر رضوی نسبت به ذخیره نفت و استفاده از آن برای ساخت زیر ساخت ها و عدم استفاده از بودجه نفت برای ادراه امورات روزمره کشور به عنوان یک راهبرد اشاره فرمودند:ما برای اداره‌ی امور کشور، برای کارهای گوناگون کشور، برای واردات و خدمات کشور، برای آموزش و پرورش و بودجه‌ی جاری کشور، مجبور نباشیم نفت را که ذخیره‌ی ماست، بفروشیم و گندم، یا شیر خشک وارد کنیم! این غلط است... نفت، ذخیره‌ی همیشگی این ملت است و می‌ماند. اولاً از آن برای ساخت زیربناهای ماندگار و دیگر سرمایه‌های اساسی کشور استفاده می‌شود.»
ایشان در سال 70 در دیدار با اقشار مردم به این تفکر غلط که علم و صنعت و تکنولوژی به صورت محصول باید از غرب و اروپا در اختیار کشور قرار بگیرد اشاره فرمودند:فکر غلط، همان تفکری است که در دوران حاکمیت عوامل آمریکا بر این کشور حاکم بود؛ و آن اینکه علم و صنعت و تکنولوژی و امور فنی، باید به وسیله‌ی خارجی‌ها، اروپایی‌ها و غربی‌ها آماده بشود و به صورت محصول در اختیار ما قرار بگیرد؛ ما باید پول و نفت بدهیم و از محصول کار آنها استفاده کنیم؛ این یک طرز تفکر بود.»
رهبر انقلاب در روز های آغازین سال 75 درجمع زائرین حرم مطهر رضوی بر جدایی اقتصاد ایران از نفت را که به عنوان ابلاغیه با دولت وقت مطرح کرده است تاکید کرده و به عنوان یک مطالبه که دولت برای آن برنامه ریزی کند مطرح می نماید و دراین سخنرانی در افق دید رهبری اقتصاد مطلوب اقتصادی است که دولت بدون نیاز به نفت برای اداره کشور حتی بتواند در چاه های نفت را ببندد.و فرمودند:باید اقتصاد ملت ایران از نفت جدا شود. این مسأله را اخیراً به دولت خدمتگزار ابلاغ کرده‌ایم که برایش برنامه‌ریزی کند دولت ما امروز حداکثر استفاده را از نفت می‌کند و باید هم بکند. اما باید کاری کند که بتواند روزی به دنیا اعلام نماید که از امروز تا شش ماه دیگر، تا یک سال یا چهل روز دیگر، می‌خواهم در چاه‌های نفت را ببندم. می‌خواهم یک قطره نفت صادر نکنم. دولت باید بتواند تصمیم بگیرد. باید به نفت احتیاج نداشته باشد. ما ثروت، منابع طبیعی و تولیدات داخلی زیاد داریم. امکانات تولید ثروت در داخل کشور، خیلی زیاد است. روزی به خاطر جنگ، این کارها عملی نبود، ولی بحمدالله امروز عملی است. باید هم انجام گیرد و انجام دهند.»
در سال 73 در دایدار معظم له با معلمان و کارگران، به کار گیری تلاش در جهت عدم وابستگی اقتصاد کشور به نفت را خدمت بزرگی به امروز و آینده کشور بر شمردند.و فرمودند:اگر ملت ایران- اعم از کارگر ایرانی، جوان ایرانی، تولیدکننده‌ی ایرانی و معلم ایرانی- با همه‌ی تلاش و غیرت خود وارد عمل شود و این کشور را به‌گونه‌ای بسازد که به خاطر صادرات و واردات و نیازهای مصرفی، محتاج فروش نفت خود، آن هم با این قیمت پایین نباشد، ببینید چه خدمت بزرگی به امروز و آینده‌ی این کشور خواهد بود!»
با آغاز دهه‌ی ۸۰ امام خامنه ای پیشنهادات جدیدی برای خارج شدن اقتصاد ایران از شرایط وابستگی نفتی مطرح فرمودند که جایگزینی تولید ثروت از دانش و استفاده از فناوری‌های نوین به جای استخراج، مصرف و فروش نفت در آنها محوریت داشت.
در دیدار با نخبگان جوان دانشگاه ها ایشان فرمودند:آن روزی که ما بتوانیم درآمد کشور را از راه دانش‌مان به‌دست بیاوریم و در چاه‌های نفت را پلمب کنیم، آن روز برای ما روز خوبی است. امروز ما داریم از ذخایرمان می‌خوریم. بیشتر بودجه‌ی کشور از نفت است. نفت ذخیره‌ی ماست. گنجینه‌مان را داریم تخلیه می‌کنیم؛ از روی ناچاری. باید روزی برسد که این ملت بتواند از دانش خود ثروت تولید کند. آن وقت خود آن ثروت به پیشرفت دانش کمک خواهد کرد.»
در آغاز سال 90 در حرم مطهر رضوی، رهبر انقلاب بار دیگر بر شیوه غلط اقتصاد کشور تذکر می دهند:بودجه‌ی کشور ما متأسفانه از ده‌ها سال پیش به این طرف، وابسته‌ی به نفت است. این روش را همه‌ی اقتصاددان‌های دلسوز رد می‌کنند؛ این روش در کشور ما عادت شده است. نفت را استخراج کنند، بفروشند، از پول آن کشور را اداره کنند؛ این شیوه‌ی غلطی است... افزایش صادرات غیرنفتی موجب می‌شود که ما به این هدف [بی‌نیازی به نفت] نزدیک شویم.»
در دیدار با فرماندهان بسیجی سراسر کشوردر سال 92،معظم له بر نقاط ضعف اقتصادی به عنوان محل رخنه دشمن تاکید کردند:ما در زمینه‌ی تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی نقاط ضعفی داشته‌ایم؛ این نقاط ضعف موجب شده است که دشمن احساس کند با تحریم و امثال آن می‌تواند رخنه ایجاد کند؛ این فرصتی است برای ما تا این نقاط ضعفمان را بشناسیم، آنها را برطرف کنیم و ان‌شاالله برطرف خواهیم کرد.»
در دهه 90 رهبر انقلاب اقتصاد مقاومتی و مولفه های این اقتصاد به عنوان اقتصاد بدون اتکا به نفت که برون رفت کشور از طریق اجرای آن حاصل می شود را مطرح کردند.و فرمودند:نکته‌ی هفتم [از مؤلفه‌های سیاست‌های مقاومتی]، کاهش وابستگی به نفت است؛ یکی از سخت‌ترین آسیب‌های اقتصادی ما همین وابستگی به نفت است. این نعمت بزرگ خدادادی برای کشور ما در طول ده‌ها سال مایه‌ی فروریختگی‌های اقتصادی و فروریختگی‌های سیاسی و اجتماعی شد؛ باید ما یک فکر اساسی بکنیم. ما نمی‌گوییم از نفت استفاده نشود، [بلکه] تکیه‌ی ما بر استفاده‌ی حداقلی از فروش نفت خام است؛ نفت را می‌توان به‌صورت فرآورده در اختیار گذاشت؛ که در این سیاست‌ها دیده شده. یک کار اساسی و مهمی که باید انجام بگیرد این است؛ این همت بلندی لازم دارد که ما در بند سیزده این سیاست‌ها به این پرداختیم و جداً باید این بند عملیاتی بشود.»
مقام معظم رهبری در سال 92 در حرم مطهر رضوی بار دیگر بر عدم وابستگی اقتصاد کشور به نفت تاکید کرده و این مطالبه را به صورت گلایه مطرح فرمودند.
«من هفده هجده سال قبل به دولتی که در آن زمان سر کار بود و به مسئولان گفتم کاری کنید که ما هر وقت اراده کردیم، بتوانیم در چاه‌های نفت را ببندیم. آقایان به قول خودشان "تکنوکرات" لبخند انکار زدند که مگر می‌شود؟!»
در همایش ملی نخبگان جوان کشور، مقام معظم رهبری با طرح واژه بچه پول دار ملی ، خواستار توجه بیشتر به نخبگان در اقتصاد مبتنی بر دانش شدند.
بررسی ها حاکی از آن است که دولت ها در سیاست گذاری و اجرای سیاست هایی که منجر به عدم اتکا بودجه کشور به نفت باشد در طول سالیان دچار مشکل بوده اند تا آنجا که مقام معظم رهبری این موضوع را در سخنرانی عمومی اعلام می فرماید.
در ادامه سیاست دولت های غربی برای اینکه سایر کشورها به آنها محتاج باشند و کار و تولید در این کشورها ایجاد نشود و مجبور به واردات از کشورهای غربی باشند سیاست تسلط بر نفت را در پیش گرفتند و در طول تاریخ سیاست های مختلفی را در مواجه با صاحبان نفت اتخاذ کرده اند. در گفت و گوی خبرگزاری علم و فناوری با دکتر قدیدی ابیانه سفیر سابق ایران در ایتالیا و سیاست خارجه غربی ها برای تسلط بر نفت در ایران مورد واکاوی قرار داده ایم.
دکتر قدیری ابیانه در گفت و گو با خبرگزاری علم و فناوری گفت: برای اینکه بهتر بتوانیم سیاست غرب در برابر کشورمان را بدانیم بایستی سیاست های استعمار در رابطه با کشور های نفت خیز را مورد بررسی قرار بدهیم.
وی بیان کرد: غربی ها و استعمارگران به دنبال این بودند که منابع مهم انرژی نفت وگاز که مورد نیاز کشورهای صنعتی است، اهرمی در دست کشورهای نفت خیز نباشد، بلکه به ضد اهرمی تبدیل شود.
سفیر سابق ایران درایتالیا سیاست غرب را بر این اساس که کشور ما مجبور به فروش نفت باشد و در صورتی که غرب نسبت به خرید نفت اقدام نکنند ما دچار مشکل شویم دانست و افزود: هم اکنون شاهد چنین اتفاقی در کشورمان هستیم، به جای اینکه ما استعمارگران را تحریم کنیم، آنها ما را تحریم می کنند که نفت شما را خریداری نمی کنیم و اینکه در دریافت پول نفت مشکل ایجاد می کنند.
قدیری ایبانه سیاست استعمارگران برای وابسته کردن کشورهای نفت خیز را مینی بر دو استراتژی دانست و گفت: در بعد اول این استراتژی، استعمارگران به دنبال آن هستند که کشورهای نفت خیز وابسته به فروش نفت خام باشند و برای اینکه این اتفاق بیفتد، کشورهای نفت خیز نباید تولید ثروت داشته باشند، برای اینکه کشورهای نفت خیز تولید ثروت نکنند، نباید کار کنند،و برای اینکه کشورهای نفت خیز کار نکنند، فرهنگ کار را خراب کردند.
در ادامه قدیری ابیانه به بعد دوم استراتژی غرب در برابر کشورهای نفت خیز اشاره کرد و بیان کرد: استعمار به دنبال آن است که پول حاصل از فروش نفت در زمینه تولید، آبادانی هزینه نشود و به مصرف گرایی اختصاص یابد.
وی دیگر سیاست غربی ها برای آنکه درآمد و پول حاصل از فروش نفت دوباره به دست خودشان برگرددرا کار تبلیغی دانست و گفت: از لحاظ فرهنگی، اجتماعی و تبلیغی کاری کردند که مصرف کالای خارجی نشانه ی تشخص اجتماعی باشد و در این زمینه تبلیغات گسترده ای انجام دادند و موفق شدند، که هم بعد فرهنگی کار را تخریب کننند و هم اینکه فرهنگ مصرف گرایی را در کشور جا بیندارند.
قدیری ابیانه با اشاره به فرمایشات و تاکیدات امام (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی) نسبت به تولید به جای مصرف گرایی بیان داشت :هر چند انقلاب در زمینه های مختلف دستاوردهایی داشته است اما در این زمینه دستاورد قابل قبولی نداشته ایم، هروقت که بالاترین درآمد نفتی را داشته ایم، به همان نسبت و حتی بیشتر واردات داشته ایم، حتی سیستم اداری کشور به گونه ای تنظیم شده است که واردات کالا سهل تر از صادرات بوده است، کالای مصرفی به راحتی وارد کشور می شود اما یک قطعه صنعتی که مربوط به تولید است در مقایسه با کالای مصرفی دردسرهای خاص خودش را دارد.
وی افزود: سیاست هایی که غرب در پیش گرفته است فقط مختص ایران نبوده و به تمامی کشور های نفت خیز مربوط می شود.
همان طور که اشاره شد مقام معظم رهبری(مدظله العالی) چشم انداز و نقشه راه را در طول سالیان گذشته از طریق ابلاغ سیاست های مختلف برای رهایی اقتصاد کشور از نفت ابلاغ کرده اند اما متاسفانه از سوی مسئولین مربوطه آن طور که باید اهتمام لازم را نداشته اند. در حالی که صنایعی با تجربه نیم قرن در کشور وجود دارد و این صنایع می تواند در اقتصادی که به نفت متکی نباشد تاثیر گذار باشد به جای حمایت از این صنایع برخی سازمان ها و نهاد ها نسبت به واردات کالای مشابه تولید داخل مبادرت می ورزند.
به عنوان مثال کارخانجات تولید اتوبوس در کشور بیش از 50 سال سابقه تولید و حتی صادرات به اروپا را دارند اما با این حال برای نوسازی ناوگان حمل و نقل کشور ، قرارداد واردات اتوبوس به داخل کشور تا سال 2017 منعقد می گردد، که خود باعث خروج ارز، تعطیلی کارخانه تولید اتوبوس داخل کشور ، بیکار شدن پرسنل کارخانه می گردد و از این قبیل تصمیمات در روزمره کشور در نهاد های مختلف در حال اتفاق است.
برای اصلاح ساختار اقتصادی کشور ظرفیت های بالقوه فراونی وجود دارد که در صورت عملی شدن این امید وجود دارد که در آینده شاهد نقش کمتر نفت در اقتصاد کشور باشیم.
در سالیان اخیر در صنعت توریسم ، کشاورزی ، زیست فناوری ، نانو و ... با حضور خودجوش جوانان خلاق و مستعد، دانشمندان کشور و سایر اقشار مردم فعالیت های خوبی انجام شده است و موفقیت هایی در زمینه صادرلت و ارزآوری در کشورحاصل شده است. اما از آنجا که بازیگران اصلی اقتصاد کشور مجلس ، دولت ، سازمان ها و ارگان هایی است که نقش مهمی در تصمیم سازی ها بر عهده دارند و بودجه قابل توجهی از کشور را در اختیار دارند،لازم است مدیران با تصمیمات به موقع ،آگاهی کامل و تغییر نگرش نسبت به مقوله اقتصاد و کار جهادی بخش خصوصی را همراهی کنند تا شاهد شکوفایی روز افزون اقتصاد کشور باشیم.
