دلالان در کمین بازار/ روغن خوراکی در انتظار سرنوشتی مانند طلا و ارز؛ اگر دست نجنبانیم

برای ریشه یابی این مسأله،  مشکلات صنعت روغن نباتی را  در چهار ماهۀ اول سال 97، بین تولید کنندگان و مصرف کنندگان مرور می کنیم. اردیبهشت ماه سال جاری ، تولیدکنندگان روغن خوراکی، افزایش 30 تا 40 درصدی قیمت حلب های روغن، افزایش 100 درصدی قیمت مواد اولیه تولید بطری(PET) ،  افزایش 40 درصدی هزینه حمل و نقل نسبت به مدت مشابه سال قبل را بخشی از دلایل کاهش تولید در کارخانه ها ذکر کردند و خواهان افزایش قیمت تمام شده روغن های خوراکی از سوی ستاد تنظیم بازار شدند.

گرچه در این بازه زمانی سیاست دولت بر کنترل و تعدیل قیمت های روغن خوراکی بود و با ارائه بسته‌ای حمایتی تولیدکنندگان روغن به نوعی خواهان افزایش تولید بیشتر و مانع از افزایش قیمت ها شود که این امر با وجود واسطه جویان چندان محقق نشد.

در همین ماه بازرس انجمن صنفی صنایع روغن نباتی، سودجویی واسطه ها را عامل اصلی فروش روغن بالاتر از نرخ مصوب اعلام کرد و عنوان داشت: قیمت روغن حلب 16 کیلویی در بازار غیر رسمی به دلیل کاهش عرضه از 70 به 90 هزار تومان افزایش یافته  در حالیکه نرخ واقعی آن 82 تا 83 هزار تومان بوده که اختلاف 6 تا 7 هزار تومانی آن اجحاف در حق مصرف کنندگان است.

از طرفی بیش از ٩٠‌درصد نیاز کشور به روغن از طریق واردات تأمین می‌شود و کاهش میزان واردات روغن خام مورد نیاز کارخانه های روغن نباتی تا 53 درصد؛ باعث کاهش تولید روغن خوراکی به صورت محسوس شد و این امر که با کمبود عرضه در بازار نمود پیدا کرد سبب افزایش قیمت ها و بعضا احتکار را به دنبال داشت.

مواد اولیه در تولید روغن: سویا، کلزا، آفتابگردان و تا حدی روغن پالم هستند که در ایران بصورت محدودی کلزار و آفتابگردان تولید می شود. مشکل عدم تولید دانه های روغنی و همچنین قیمت بالای این دانه ها نسبت به مشابه وادراتی چالش دیگری است که کاهش تولید روغن خوارکی را در پی داشته است. قیمت دانه‌های روغنی ایران نسبت به نرخ‌های جهانی فاصله زیادی دارد. قیمت خرید هر کیلوگرم کلزا از کشاورزان ایرانی ٢٧٠٠ تومان است اما واردات یک کیلوگرم دانه کلزا با تمام عوارض و تعرفه‌های آن کیلویی ١٦٠٠ تومان تمام می‌شود.

با این وجود واردات روغن خام به جای واردات دانه و کنجاله برای کارخانجات روغن گیری به صرفه تر و سود آور تر بود است چرا که بهای ارزش افزده کمتری نسبت به روغن گیری دانه ها پرداخت و سود بیشتری حاصل می کنند. با این وجود عدم رغبت کشاورزان به کشت دانه های روغنی در نتیجه عدم تمایل خرید کارخانجات بوده است.

در همین حال وزارت جهاد کشاورزی برای حمایت از کشاورزان و سیاست های تشویقی جهت افزایش کشت دانه های روغنی طی ابلاغیه ای به کارخانه های اجازه واردات دانه های روغنی و روغن خام را داد که از کشاورزان ایرانی کلزار را  به قیمت 2700 تومان خریداری کرده باشند و این مسئله با اعتراض تولیدگنندگان رو به رو شد. بهره‌وری پایین، کشاورزی سنتی و ماشین‌آلات فرسوده، زمین‌های خرد و... همه و همه باعث شده است هزینه تولید کشاورزی در ایران افزایش داشته و با کشاورزی جهان قابل رقابت نباشد.

آمارهای تفکیکی منتشر شده  واردات روغن توسط انجمن صنفی روغن‌نباتی مشخص می کند که حدود ٩٥‌درصد حجم روغن وارداتی شامل روغن خام، پالم و سویا می‌شود که بی‌کیفیت‌ترین روغن‌های جهانی است ؛ در ‌سال گذشته ٤٠٠‌هزار تن روغن خام، ٤٠٠‌هزار تن روغن پالم و ٢٠٠‌هزار تن روغن سویا وارد کشور شده است که یک‌میلیون تن واردات روغن از مجموع نیاز یک و‌میلیون ٤٠٠‌هزار تنی کشور به واردات را تشکیل می‌دهد.

ادامه روند کنونی؛ افزایش 40 درصدی مواد اولیه، هزینه‌های بسته بندی و سایر مولفه های تولید طی یک سال گذشته، کاهش میزان  واردات روغن خام مورد نیاز کارخانه های روغن نباتی تا 53 درصد، تعطیلی و کاهش تولید برخی واحدهای تولیدی، سودجویی واسطه ها،  عدم رغبت کشاورزان به کشت دانه های روغنی در نتیجه عدم تمایل خرید کارخانجات از این محصولات، افزایش احتکار توسط مردم و سودجویان، قطعا منجر به کاهش تولید، کمبود روغن‌نباتی و همچنین تعدیل نیروی انسانی در کارخانه‌های صنعت روغن نباتی خواهد شد .