6 سال پس از برگزاری نشست اندیشه‌های راهبردی زن و خانواده

به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان کشور خبرگزاری بسیج،سال 1390 سومین نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع زن و خانواده در حضور رهبر معظم انقلاب برگزار شد؛ نشستی که در آن دغدغه‌ها و مسایل اساسی مرتبط با حوزه زنان و خانواده مورد توجه و بحث قرار گرفت. 6 سال پس از برگزاری این نشست بر آن شدیم تا بدانیم محورهای مورد تأکید تا چه اندازه به عرصه سیاست‌گذاری، قانون‌گذاری و اجرای قوانین راه یافته‌اند و مسؤولان چقدر در این زمینه گام برداشته‌اند.

به گزارش مهرخانه، سلسله نشست‌های اندیشه‌های راهبردی از آذر سال 89 در حضور رهبر معظم انقلاب و با شرکت محققان، صاحب‌نظران و اساتید حوزه و دانشگاه آغاز و تاکنون چهار نشست با موضوعات «الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت»، «عدالت»، «زن و خانواده» و «آزادی» برگزار شده است. این نشست‌ها، پیرامون مباحث مربوط به جمهوری اسلامی ایران هستند و با هدف کلی، ایجاد محیط تضارب آراء در مباحث تخصصی و راهبردی جهت تبیین ابعاد و جنبه‌های نظری درباره موضوعات مختلف در این زمینه برگزار شده ‌است. به این جهت، از اساتید و صاحب‌نظران مختلف و با گرایش‌های مختلف در این نشست‌ها بهره گرفته می‌شود. حضور مستقیم شخصیت اول کشور در این نشست‌های علمی، از اهمیت و جایگاه آن خبر می‌دهد و تدوین استراتژی مشخص جمهوری اسلامی ایران در زمینه‌های مختلف مورد نیاز، به صورت علمی و حساب‌شده، از دستاوردهای مورد نظر این‌گونه نشست‌هاست.

نشست اندیشه‌های راهبردی زنان و خانواده
14 دی 1390 بود که نشست راهبردی با عنوان زنان و خانواده با حضور رهبر انقلاب و صاحب‌نظران و نخبگان این حوزه برگزار ‌شد. اختصاص یکی از موضوعات این سلسله نشست‌ها به موضوع زن و خانواده نشان از اهمیت راهبردی این موضوع در مسائل مهم کشور دارد. در این نشست چهار و ‌نیم ساعته، پس از گزارش دبیر نشست، صاحب‌نظرانی كه مقالات و پژوهش‌های آنان از میان 188 مقاله رسیده به دبیرخانه نشست به عنوان آثار برتر شناخته شده بود، به بیان دیدگاه‌ها و طرح نظریات خود پرداختند و پس از بحث و تبادل نظر آزاد اعضای نشست، رهبر انقلاب به بیان ملاحظات و نكات راهبردی نظام در این حوزه پرداختند.

منزلت و نقش زنان در انقلاب اسلامـی و جایگاه آنان در پیشرفت همه‌جانبه‌ كشور، حقوق و مسؤولیت‌های فردی و اجتماعی زنان، موقعیت، مؤلفه‌ها و كاركرد خانواده از منظر اسلام، نقد بنیان‌های فمینیسم و وجه ایرانی آن، مسائل و مظلومیت‌های زنان در ایران و راه‌های مواجهه صحیح با آن‌ها، جایگاه و نقش زن در خانواده و بررسی فقهی مسائل مربوط، آسیب‌شناسی و راه‌های تقویت خانواده در ایران و مقایسه‌ وضعیت خانواده در جمهوری اسلامی ایران و كشورهای غربی، از جمله محورهای مهم سومین نشست اندیشه های راهبردی بودند.

 

همچنین، رهبر انقلاب سخنانی را در این نشست ایراد کردند که محورهای این سخنان بدین شرح است: لزوم نظریه‌پردازی در حوزه زن؛ تئوریزه کردن آیات قرآن به شکل نظریه و استخراج ده‌ها الگوی مترقی در زمینه زن و خانواده؛ لزوم پرداختن به مسأله زن و خانواده؛ ایجاد امنیت روانی و اخلاقی برای زن در خانه و جامعه؛ اشتغال زنان، کار خانه و خانواده زن را تحت‌الشعاع قرار ندهد و مسأله‌ محرم و نامحرم در محیط کار جدی گرفته شود؛ تأکید بر وظیفه دولت در حمایت از اشتغال نیمه‌وقت زنان و توجه به ازدواج جوانان.

 

6 سال پس از برگزاری نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع زن و خانواده در پی آن برآمدیم که بدانیم محورهای مطرح‌شده در این نشست تاکنون چقدر در عرصه سیاست‌گذاری‌های کلان کشور راه‌ یافته‌ و عملیاتی شده‌اند. به این منظور با زهرا سجادی؛ معاون امور خانواده مرکز امور زنان و خانواده دولت دهم و مسؤول سابق دبیرخانه سومین نشست راهبردی زن و خانواده، طیبه سیاوشی؛ عضو فراکسیون زنان مجلس دهم و زهره الهیان؛ عضو فراکسیون زنان و رییس کمیته حقوق بشر مجلس هشتم گفت‌وگو کردیم.

زهرا سجادی، معاون امور خانواده مرکز امور زنان و خانواده دولت دهم در گفت‌وگو با مهرخانه در رابطه با برگزاری نشست اندیشه‌های راهبردی در موضوع زن و خانواده گفت: 14 دی ماه سال 90 سومین نشست اندیشه‌های راهبردی در محضر رهبر انقلاب برگزار شد که این موضوع به حوزه زن و خانواده اختصاص داشت. این نشست به دنبال نظریه‌سازی و گفتمان‌سازی بود و رهبر انقلاب بر خلأهای موجود در این مسأله تکیه کردند.

راه‌اندازی دبیرخانه دائمی اندیشه راهبردی زن و خانواده
او افزود: مرکز امور زنان و خانواده وقت قبل از برگزاری این نشست برای اجرایی‌شدن منویات رهبر انقلاب، قبل از تشکیل آن نشست برنامه‌هایی را پیشنهاد داده بود و کار را دنبال می‌کرد تا این‌که ایشان صحبت‌هایشان را در نشست مطرح کردند. من در آن زمان معاون امور خانواده مرکز امور زنان و خانواده بودم و بعد از برگزاری نشست به دفتر رهبر انقلاب پیشنهاد راه‌اندازی دبیرخانه دائمی اندیشه راهبردی زن و خانواده را در مرکز امور زنان دادیم که این پیشنهاد مورد پذیرش قرار گرفت و مسؤولیت این دبیرخانه به بنده واگذار شد.

نشست یک‌روزه هم‌اندیشی در رابطه با منویات رهبری
سجادی اظهار داشت: 2 هفته پس از نشست اندیشه‌های راهبردی یعنی در تاریخ 27 دی ماه سال 90 اولین نشست هم‌اندیشی را در رابطه با منویات رهبری برگزار کردیم. در این نشست یک‌روزه از مشاوران دستگاه‌های اجرایی، مؤسسه‌های علمی، پژوهشی و فرهنگی، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، حوزه‌های علمیه خواهران، معاونت پژوهشی دانشگاه‌ها، مرکز مطالعات و تحقیقات زنان دانشگاه تهران، جامعه المصطفی و دفتر مطالعات و تحقیقات زنان حوزه علمیه قم دعوت شد و آن‌ها در این نشست شرکت کردند.

معاون امور خانواده مرکز امور زنان و خانواده دولت دهم خاطرنشان کرد: این نشست یک‌روزه شامل سخنرانی، ارایه مقالات و برگزاری دو کمیسیون تخصصی "آسیب‌شناسی مطالعات زنان و خانواده" و "عدالت قضایی زنان و خانواده" بود که رهبر انقلاب نیز روی همین محورها تکیه کرده بودند.

سجادی با اشاره به سایر اقدامات دبیرخانه بیان داشت: یکی از مهم‌ترین اقدامات دبیرخانه تشکیل شورای سیاست‌گذاری متشکل از مراکز و مؤسسات علمی، پژوهشی و فرهنگی بود. اولین کاری هم که انجام دادیم تدوین اساسنامه بود که کمک خوبی به اجرای برنامه‌های دبیرخانه کرد. مفاد این اساسنامه شامل اهداف و راهبردها و وظایف بود و کلاً ساختاری تشکیلاتی را برای این دبیرخانه به‌وجود آوردیم.

برگزاری سلسله همایش‌های ملی و استانی
او در ادامه گفت: سال 91 برنامه دبیرخانه شامل برگزاری سلسله همایش‌های ملی و استانی بود و در پنج استان شامل تهران، سیستان و بلوچستان، خوزستان، یزد و آذربایجان شرقی این همایش‌ها را برگزار کردیم. محور این نشست‌ها و همایش‌های ملی و استانی دو موضوع "عدالت جنسیتی" و "سبک زندگی اسلامی - ایرانی" بود که در صحبت‌های رهبر انقلاب به آن‌ها اشاره شده بود. محورهای مطرح‌شده با ابعاد ملی و بومی مرتبط بود مثلاً موضوع عدالت جنسیتی یا سبک زندگی در استان آذربایجان شرقی مختصات بومی خود را داشت و باید یک‌سری از مسایل در این رابطه مطرح می‌شد اما در استان خوزستان یا سیستان و بلوچستان با توجه به ویژگی‌های بومی آن‌ها مطالب دیگری عنوان می‌شد.

معاون امور خانواده مرکز امور زنان و خانواده دولت دهم اظهار داشت: برون‌داد مقالاتی که به دست ما را رسید، سه جلد کتاب بود که یک جلد شامل مقالات علمی- پژوهشی و مقالات علمی- ترویجی می‌شد. جلد دوم شامل مصاحبه‌های علمی بود که در حوزه زنان و خانواده با صاحب‌نظرانی مانند آقای رشاد و آقای فاضل‌لنکرانی انجام داده بودیم و یک جلد هم چکیده مقالات بود که به‌صورت مجزا چاپ شد. غرض ما این بود که ایده‌های نو را در زمینه ساماندهی دو موضوع عدالت جنسیتی و سبک زندگی ایرانی اسلامی بگیریم و یک بانک ایده آماده کنیم تا براساس آن موضوعات احصا و دو کرسی آزاداندیشی در سال 92 برگزار شود.

با شروع دولت یازدهم دبیرخانه تعطیل شد
سجادی اظهار داشت: همایش‌های استانی که در پنج استان برگزار کردیم، رهاورد بسیار خوبی داشت. ما در دستگاه‌ قضایی و دستگاه‌های اجرایی حضور یافتیم و مشکلات خانواده‌ها و زنان را بررسی کردیم و به نقطه نظرات بسیار خوبی رسیدیم. مثلاً چندین جلسه در استان سیستان و بلوچستان داشتیم و از مسؤولان آن استان دعوت کردیم تا به تهران بیایند و در مورد مشکلات خاص منطقه مانند مشکلات زنان و حاشیه‌نشینی مذاکراتی انجام دادیم و در حال رسیدن به نتیجه بودیم اما با اتمام دولت دهم و شروع دولت آقای روحانی دبیرخانه کلاً تعطیل شد و کارهایی که باید انجام می‌گرفت روی زمین ماند. الان هم هیچ خبری از این دبیرخانه و صحبت‌های مقام معظم رهبری در آن نشست در معاونت امور زنان و خانواده نیست.

به گزارش مهرخانه، علاوه بر فعالیت‌هایی که توسط دبیرخانه اندیشه راهبردی با تمرکز بر محورهای مطرح‌شده در نشست انجام گرفته می‌توان از زاویه سیاست‌گذاری‌های کلان و اجرای این سیاست‌ها نیز به موضوع پرداخت. همچنان که دیده می‌شود تاکنون هیچ‌یک از محورهای مطرح‌شده در نشست تبدیل به لایحه یا طرح مشخصی نشده‌اند و به عرصه اجرا در نیامده‌اند. از زاویه دید سیاست‌گذاری‌های کلان می‌توان صحبت‌های زهره الهیان و طیبه سیاوشی را مورد توجه قرار داد.

هر طرح کلانی باید یک پیوست خانواده داشته باشد
زهره الهیان؛ عضو فراکسیون زنان و رییس کمیته حقوق بشر مجلس هشتم از زاویه موضوع خانواده به نشست اندیشه‌های راهبردی پرداخت و به خبرنگار مهرخانه گفت: در نشست اندیشه‌های راهبردی زن و خانواده یک جمله کلیدی توسط مقام معظم رهبری بیان شد و آن جمله این بود که "مسأله خانواده باید اولویت درجه یک کشور باشد". این جمله به این معناست که در تمام برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها مسأله خانواده باید در اولویت لحاظ شود و اگر قرار است مقوله خانواده اولویت درجه یک کشور باشد، حتماً باید اثرات و ردپای این شعار را در قوانین کشور ببینیم. همچنین، هر طرح کلانی که در کشور به اجرا در می‌آید، باید یک پیوست خانواده داشته باشد؛ به این معنا که باید توجه شود آن قانون و اجرای آن چه اثراتی بر موضوع خانواده دارد و چه راهکارهایی باید اندیشیده شود که احیاناً آن طرح یا اجرای یک قانون اثرات منفی بر موضوع خانواده نداشته باشد یا بالعکس، تحکیم بنیان خانواده را جدی‌تر دنبال کند.

او افزود: در اصل دهم قانون اساسی اشاره شده که تمام قوانین باید در جهت تحکیم بنیان خانواده وضع شوند. این نوع نگرش در قوانین بالادستی از جمله سند چشم‌انداز نظام هم مشاهده می‌شود. اگر این اصول را قطعی در نظر بگیریم، قطعاً باید مسؤولان و سیاست‌گذاران توجه داشته باشند هر قانونی که تصویب می‌کنند یا هر طرح کلانی که اجرا می‌شود باید اثرات مثبتی به لحاظ اجتماعی بر تحکیم بنیان خانواده داشته باشد. اما متأسفانه امروز در موضوع زن و خانواده مانند سایر مقوله‌ها از الگوی توسعه غربی تبعیت می‌کنیم و وضعیت جامعه ما به لحاظ وضعیت خانواده راهی را طی می‌کند که غرب طی کرد و به بن‌بست رسید.

نتایج در اولویت قرار نگرفتن مقوله خانواده در سیاست‌گذاری‌ها
عضو فراکسیون زنان مجلس هشتم خاطرنشان کرد: در جامعه مقوله‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در هم تنیده هستند و با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند و تمام تصمیمات در حوزه‌های مختلف با یک نگرش کلان‌نگر بر خانواده تأثیر می‌گذارند. امروز شاهد هستیم که به جهت عدم لحاظ این امر یعنی در اولویت قرار دادن مقوله خانواده در سیاست‌گذاری‌‌‌ها، هر چه پیش می‌رویم خانواده بیشتر تضعیف می‌شود؛ به‌گونه‌ای که شاهد افزایش آمار طلاق و بالا رفتن سن ازدواج هستیم. از سوی دیگر، نوع سیاست‌های جمعیتی باعث شده در آینده‌ای نه چندان دور به سمت پیر شدن جمعیت برویم.

قوانینی که اجرا نمی‌شوند
الهیان با اشاره به عدم اجرایی‌شدن قوانین بیان داشت: مسأله دیگری که در حوزه زنان و خانواده دیده می‌شود این است که قوانین مرتبط با این حوزه به اجرا درنمی‌آیند و شاهد کم‌لطفی نسبت به این قوانین هستیم. برای مثال، عدم اجرای قانون مرخصی زایمان باعث شده مادران به‌واسطه عدم امنیت روحی و روانی به لحاظ نگهداری فرزندشان ترجیح بدهند که فرزند کمتری داشته باشند و به یک یا دو فرزند بسنده کنند. وقتی سیاست‌های حمایتی و قوانین مرتبط با موضوع خانواده جدی گرفته نمی‌شوند و با آن‌ها سلیقه‌ای برخورد می‌شود، نتیجه آن اتفاقاتی است که امروز در جامعه مشاهده می‌کنیم.

او اظهار داشت: متأسفانه به دلیل عدم حمایت از خانواده، بسیاری از کارکردهایی که خانواده در جامعه ایرانی - اسلامی می‌تواند داشته باشد، به اجرا درنمی‌آید و زنان از سوی مسؤولان و قوانین نسبت به نقش خود در خانواده و اجرای آن نقش حمایتی نمی‌بینند. در نتیجه، چالش‌های جدی در حوزه زن و خانواده به‌وجود آمده که ناشی از نداشتن دید درست از سوی مسؤولان و در اولویت قرار ندادن مقوله خانواده است.

ضرورت اتخاذ سیاست‌های تشویقی و حمایتی از زنان
عضو فراکسیون زنان مجلس هشتم خاطرنشان کرد: تصمیم‌گیران و مسؤولان باید در سیاست‌های کلان و تصمیمات خود مقوله خانواده را به‌طور جدی مدنظر داشته باشند و اهمیت این مقوله مدنظر مسؤولان دولت، مجلس و قوه قضاییه قرار گیرد. همچنین، باید یک‌سری سیاست‌های تشویقی و حمایتی مدنظر باشد و به اجرا درآید تا زنان با فراغت و آسایش بیشتری هم بتوانند نقش علمی، اقتصادی و اجتماعی خودشان را در جامعه ایفا کنند و هم به مقوله مهم مادری و همسری بپردازند و کمتر تضاد و تباینی بین نقش‌های مختلف اجتماعی و خانوادگی آن‌ها به‌وجود بیاید.

تفاوت دیدگاه برخی مسؤولان حوزه زنان با مطالبی که در نشست مطرح شد
الهیان بیان داشت: اگر بنا باشد تدابیری که در نشست اندیشه‌های راهبردی زن و خانواده از سوی مقام معظم رهبری و صاحب‌نظران حوزه زنان مطرح شد به اجرا در بیاید، نیاز به برنامه‌ریزی و مطالعات عمیق و یک مرکز هماهنگ‌کننده بین دستگاه‌ها برای پیگیری این موضوعات داریم اما متأسفانه به دلیل تفاوت دیدگاه برخی از مسؤولان با نوع مطالبی که در آن نشست مطرح شد، الان موضوعات مرتبط با زنان و خانواده به حاشیه رانده شده و بیش از این‌که مسایل و چالش‌های اصلی این حوزه مدنظر باشد، موضوعات حاشیه‌ای مانند ورود زنان به ورزشگاه‌ها که مسأله دست چندم حوزه زنان هم نیست تبدیل به مسأله اصلی می‌شود اما مسایل و چالش‌های اصلی حوزه زن و خانواده به حاشیه می‌رود.

عدم هم‌خوانی شعارها و سیاست‌ها در حوزه زنان
طیبه سیاوشی؛ نماینده مردم تهران و عضو فراکسیون زنان مجلس دهم نیز در این رابطه به مهرخانه گفت: متأسفانه شعارهایی که نظام در حوزه زنان می‌دهد و سیاست‌هایی که اجرا می‌شوند، با هم هم‌خوانی ندارند. در کشور ما در مورد شأن و شؤونات زنان صحبت می‌شود اما این صحبت‌ها با امکانات موجود و اقداماتی که در این زمینه صورت می‌گیرد هیچ تناسبی ندارد. من همیشه در جلسات می‌گویم باید این بحث را مطرح کنیم که زن هم انسانی مثل انسان‌های دیگر است و بحث‌ها را تبدیل به بحث‌های ارزشی نکنیم. البته، بحث‌های ارزشی هم باید انجام شود اما نه در عرصه‌ سیاست‌گذاری. در این عرصه باید شکل واقعی مسایل را مطرح کنیم و ببینیم به چه دستاوردی منجر می‌شود.

پیوندی بین تلاش‌های آکادمیک و عرصه سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری وجود ندارد
او با اشاره به تلاش‌های بخش‌های آکادمیک بیان داشت: بخش‌های فرهنگی و آکادمیک ما تلاش‌هایی را در موضوع زن و خانواده انجام داده‌اند اما این تلاش‌ها هیچ پیوندی با دستگاه سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری ندارند و به‌طور اساسی هنوز این تعامل و ارتباط برقرار نشده که تولیدات آن‌ها پشتوانه‌ای در عرصه سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری باشد. البته، این موضوع تنها مختص به بحث زنان نمی‌شود و در همه بحث‌ها شاهد این مشکل هستیم.

عدم تعامل جناح‌ها با یکدیگر در حوزه زنان
عضو فراکسیون زنان مجلس در رابطه با موانع موجود در این عرصه گفت: با تغییر دولت‌ها و مجالس، با هم تعامل نداشتیم تا صحبت‌های کسانی که با ما اختلاف‌نظر دارند را بشنویم. ما در دو جلسه‌ای که در فراکسیون زنان در رابطه با پیگیری مباحث مربوط به بیمه برگزار کردیم از از همه دستگاه‌ها دعوت کردیم در این جلسات حضور داشته باشند. مطمئناً این تضارب آرا به نفع منافع عامه جامعه به‌ویژه به نفع جامعه زنان خواهد بود اما این‌که با چند رأی تصمیم‌گیری داشته باشیم و آن را به‌عنوان نتیجه قطعی اعلام کنیم، حاصلی ندارد.

سیاوشی با اشاره به اجرایی‌نشدن قوانین اظهار داشت: قوانینی در حوزه زنان داریم که برخی از آن‌ها اجرایی نمی‌شوند چون یا زمینه‌های اجرایی‌شدن را ندارند یا وقتی با سیاست‌گذاران و مجریان این قوانین صحبت می‌کنیم، متوجه می‌شویم که اصلاً هیچ راهکار یا آیین‌نامه‌ای برای اجرایی‌شدن آن قانون دیده نشده است.

قوانین مصوب باید دارای پشتوانه پژوهشی و متکی به تمام نظرات موافق و مخالف باشند
او خاطرنشان کرد: دائم به ما فشار می‌آورند که در این زمینه قانون‌گذاری کنید اما این مباحث راه به جایی نمی‌برد؛ مگر این‌که با پشتوانه پژوهشی و مستند و متکی به تمام نظرات موافق و مخالف باشد. چندی پیش جلسه‌ای در شورای فرهنگی اجتماعی زنان در رابطه با کودک‌همسری برگزار شد که من هم در آن نشست شرکت داشتم و از نظرات مخالفی که در این زمینه مطرح می‌شد استفاده زیادی کردم چون در عین مخالفت، مواردی مطرح می‌شود که قطعاً لحاظ شدن آن‌ها به نفع قوانینی خواهد بود که برای زنان وضع می‌کنیم.

 

(در همین زمینه: جمیله علم‌الهدی: موضوع زنان اغلب به عنوان موضوعی دست چندم دیده می‌شود/ گره خوردن مسائل زنان به مسائل خانواده)

(در همین زمینه: محمود حکمت‌نیا: برای نظریه‌پردازی در حوزه زنان باید مسئله‌محور باشیم/ مباحث معرفتی ما متناسب با منابع و ساختار معرفتی بومی، شکل نگرفته است)

(در همین زمینه: دکتر حسین بستان: برای نظریه‌پردازی با رویکرد اسلامی ‌در حوزه زنان باید نگاه پارادایمی داشته باشیم/ لزوم مشخص‌شدن مبانی نظری در چهار محور اصلی)

(در همین زمینه: زن و خانواده؛ چشم انتظار راهبردی سازنده)

(در همین زمینه: زماني به راهبرد دست پيدا مي کنيم که مشکلاتمان در مباني حل شده باشد)

(در همین زمینه: نشست راهبردی؛ چشم اندازی برای آینده)

(در همین زمینه: انتظارات کارشناسان و فعالان حوزه زنان از سومين نشست انديشه هاي راهبردي)

(در همین زمینه: پژوهش‌های آشفته حوزه زنان و لزوم نظریه‌پردازی)/مهرخانه