به گزارش بسیج اصناف بازاریان و تجار خبرگزاری بسیج، سعادت بشر در دو جهان، در گروشناخت تعالیم اسلامی و اعتقاد کامل به آن است. اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین آسمانی، دارای برنامه های زنده، پویا و همچنین قوانینی کامل برای ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی انسان است.
در این میان سیره عملی پیامبر اسلام (ص) و امامان معصوم(ع) نیز که تجلی همان اسلام ناب محمدی (ص) است. بهترین الگو و راهنما برای همه همه دوران ها بوده و می باشد.در کلام گهربار و سیره معصومین (ع) آمده است که یکی از مهمترین اوقات زندگی هر انسان، وقت تلاش برای کسب روزی حلال می باشد که از وظایف و عبادات با اهمیت او محسوب می شود. تا آنجا که می توان به تلاش و کسب و کار حضرات معصومین(ع) برای امرار معاش اشاره نمود و توجه داشت که ایشان از راههای نامتعارف زندگی خود را اداره نمی کردند.
در همین زمینه از پیامبر گرامی اسلام (ص) روایت شده است که:« خداوند متعال دوست دارد زحمت کشیدن بندگان خود را برای تحصیل روزی حلال ببیند.» همچنین ایشان در جای دیگری می فرمایند: کسب درآمد حلال بر هر مرد و زن مسلمانی واجب است» لذا ناگفته پیداست که کسب و کار و تامین روزی حلال از مهمترین امور زندگی هر انسان به شمار می آید.
ضرورت آموزش احکام بازار به تجار و کسبه
در گذشته بنابر آئینی زیبا و اسلامی، اهل بازار، تجار و کسبه برای فراگیری احکام شرعی و اصول فقهی کسب و کار و تجارت در جلسات درس علما که در حوزه های علمیه و مساجد بازار برگزار می گردید، حضور می یافتند.
هر چند امروز این شیوه و رسم زیبا کمتر مشاهده می شود اما به لطف خدا مدتی است گروهی از ائمه جمعه و جماعات، حوزه های علمیه، مسئولین دفاتر و ادارات تبلیغات اسلامی، بسیج اصناف، اتحادیه های صنوف مختلف، اتاق های اصناف، ستاد احیاء امربه معروف و نهی از منکر و... جهت احیای این سنت حسنه و اسلامی تر شدن بازار، گام‌های موثر و قابل توجهی برداشته اند.
- در این نوشته سعی شده است بدون آن که حکم شرعی تغییر یابد، از لغات ساده و عبارت های روان و قابل فهم استفاده شود، لذا استادان محترم اصل ساده‌گویی را فراموش نکرده، و از بکار بردن اصطلاحات و لغات غیر ضروری که فهم مطالب را دشوار می سازد بپرهیزند.
- این یادداشت با در نظر گرفتن تفاوت فتوای مراجع معظم تقلید، تنظیم شده است. اما بجاست قبل از هر اقدامی که احتمال می دهند تفاوت فتوا وجود دارد، با آمادگی کامل تنظیم شود.
- یکی از اصول مهم تنظیم احکام، بیان مثال و تطبیق حکم بر مصادیق آن است. آنچه مردم با آن سرکار دارند نمونه های عینی و عملی مسائل است. بنابراین، اگر برای هر مساًله یک یا دو مثال آورده شود، در فهم مطالب کمک می کند و کاربردهای آن معلوم می شود و علاقه شاگردان به فراگیری احکام بیشتر می شود، و مثال باید این شرایط را داشته باشد:
- متناسب با حکم.
- متناسب با فهم افراد.
- متناسب با شغل و موقعیت اجتماعی آنان.
- مورد نیاز مخاطب.
- خلاصه و به اندازه باشد.
- زشت و مستهجن نباشد و تاثیر سوء نداشته باشد.
کار و تجارت در قرآن و روایات
روابط تجاری در زندگی انسانها، سوابقی طولانی دارد، خداوند متعال انسان و جهان را بر اساس حکمت و رحمت طوری آفریده، که برای تأمین نیازمندی های خویش به حاصل فکر و کار دیگران نیازمند است. انسان از یک سو با طبیعت در ارتباط است و با کار تولیدی به روش ستقیم از سفره گسترده خدا در جهان بهره می برد و از سوی دیگر با انسان ها پیوند دارد و به دستاورد کار و اندیشه دیگران احساس نیاز می کند.
نیاز متقابل انسان ها به محصول کار و کوشش یک دیگر زمینه را برای پیدایش موضوع تجارت و داد و ستد پدید می آورد.
تجارت و مبادله در زندگی انسان ها کاری طبیعی و عاقلانه و مشروع است و در قرآن مجید از آن به عنوان ایتغاء قضل الله - یعنی جستجوی بخشش الهی یاد می کند و پیامبر گرامی اسلام(ص) فرموده است: الجالب الی شوقنا کالجاهد فی شبیل الله روالتحتکزف شوقناکالمثلجد فی کتاب الله - یعنی آنکه به بازار ما چیزی وارد کند مانند آن کسی است که در راه خدا جهاد می کند و آن که در بازار ما احتکار کند مانند کسی است که در کتاب خدا کافر به شمار رفته است.
امّا از آنجا که انسان منهای ایمان به خدا و قیامت، به جانوری خطرناک تبدیل می گردد و آزمندی بر فطرت پاک و رهنمودهای عقل پیروز می گردد، این رابطه عاقلانه و طبیعی مورد سوء استفاده فراوان قرار گرفته و می گیرد.
انحراف بازرگانی از مسیر طبیعی سبب شده است که اصل آن از سوی برخی دیدگاه های اقتصادی، غیر منطقی و ناعادلانه قلمداد شود.
تجارت اگر به معنای مبادله عادلانه دستاوردها، انتقال کالاها، برداشتن بارسنگین فروش از دوشی تولیدگر و کاهش زحمات مصرف کننده باشد، نه تنها غیر منطقی و استثمارگرانه نیست بلکه خدمت به تولیدگر و مصرف کننده هر دو تاست. تجارت حلقه ارتباط تولیدات و نیازهاست و اگر در روایات اسلامی میخوانیم که پیامبر اسلام (ص) فرموده است: التاجرالصدوق تحت ظل العرش یوم القیامة - بازرگان راستگو روز قیامت در سایه حمایت خداست. این گونه بازرگانی و تجارت مورد توجه است، تجارتی که در آن، آخرت بر دنیا حاکم باشد و اعتقاد بر اقتصاد و عبادت بر تجارت، نیازمندی های شخصی و خانوادگی این گونه بازرگانی تلاش در جهت تأمین و گامی به سوی کمک به جامعه بشری و خود نوعی عبادت الهی است.
اما اگر تجارت وسیله ای برای بهره کشی و استثمار تولیدگر یا مصرف کننده و یا خدایی نکرده هر دو باشد و با ایجاد انحصارات تجاری و تولیدی و با سازش با حکومت های ستمگر و سلطه بر ابزارهای تبلیغاتسی جهان، منابع اولیه و گرانبهای دنیای محرومین را همراه با کار و زحمت انسان های مظلوم به بهایی ناچیز در خدمت غارتگران بین المللی و دستیاران ایشان قرار دهد و ابزار سلطه اقتصادی، فرهنگی و سیاسی بر کشورهای محروم و مستضعف گردد، این گونه تجارت باطل و حرام است.
تجارتی که مواد مرگبار و سلاح های جهنمی در اختیار بیدادگران، ذزدان و غارتگران حقوق مظلومان قرار دهد، مشروع نیست. تجارتی که مواد زیان بخش همچون هروئین، تریاک، مشروبات الگلی و امثال آن را ترویج کند و گسترش دهد جایز نیست. تجارتی که حق تولید و توزیع و آزادی انتخاب شغل را از دیگران بگیرد حلال نیست.
تجارتی که توأم بارباخواری باشد، جنگ با خدا و پیامبر است. تجارتی که همراه با کم فروشی و گران فروشی باشد، مورد تأیید اسلام نیست. تجارتی که از گرفتاری و ناچاری مردم سودجویی کند خداپسندانه نیست. خرید و فروشی که مواد آلوده و پاک نشدنی، مردار، سگ، خوک و امثال آن را در اختیار انسانها بگذارد مورد تأیید نیست.
تجارت با اموال مسروقه و غارت شده جایز نیست و خریدار و فروشنده وظیفه دارند، مال را به صاحب اصلی آن برگردانند.
نظام جمهوری اسلامی که برخاسته از نظام عقیدتی اسلام است، خود را موظف همی داند در روابط بین المللی و فعالیت های داخلی در چهارچوب قوانین زندگی ساز آن رفتار نماید. روابط بازرگانی مثل دیگر روابط در صورتی مورد قبول نظام است که:
- به استقلال سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مسلمین ضربه نزند.
- زمینه سلطه تدریجی بیگانگان بر کشورهای اسلامی را فراهم نیاورد.
- تصرف بی جهت در اموال دیگران، «اکل مال بالباطل» نباشد.
- معاملات به شيوه «غررى» و قمار آلود انجام نگیرد. به کمک به بیداد گران و تقویت ظالمان نباشد.
- حق تولید و تجارت دیگران را سلب نکند. * همراه بار با خواری و احتکار نباشد. به کالای تجاری، مواد زیان بخش و ابزار گمراه گری عقیدتی و اخلاقی مثل برخی فیلم هاو نشریات نباشد،
- با رضایت طرفین معامله انجام گیرد.
- تقلب و غش در کالا و قیمت راه نیابد.
نکات یاد شده بخشی از اصول حاکم بر بازرگانی اسلامی است که، جمهوری اسلامی به آن پایبند است. علاوه بر اصول مزبور، در اسلام برای برقراری روابط اولویت هایی تعیین شده است.
جمهوری اسلامی، کشورهای اسلامی، شرکت های مسلمان و اشخاص مسلمان و کشورهای همسایه و ممالکی که انگیزه و سابقه سلطه جویی نداشته باشند، در شرایط مساوی بر دیگران مقدم می دارد و به خاطر پاسداری از اصول مکتبی خود منافع اقتصادی فراوان را نادیده می گیرد و زیان های مادی را تحمّل می کند و این شعار را از امام علی(ع) آموخته است که: مرگ آری، زبونی هرگز، کمبود آری، وابستگی هرگز!
بازرگانان مسلمان و دست اندرکاران تجارت در دیگر کشورهای اسلامی هم همین انتظار می رود که اهداف عالی قوانین ارزشمند اسلام را در نظر داشته باشند و کار تجارت را در چهارچوب اصول مکتبی و بشریت از چنگال شرک و فساد بشناسند.
ابتدای این درسنامه از آیات آسمانی قرآن کریم و روایات نورانی معصومین (ع)، با موضوعات کسب و کار آغاز می کنیم و آن را به همه کسانی که به دنبال تجارت و کسب روزی حلال هستند اهداء می کنیم. باشد که آیات الهی و سخنان رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع) بر قلب هر بازاری جای گیرد تا لایق مدال پرافتخار الکاسب حبیب الله شوند.
ادامه دارد
