بررسی تاثیر هویت ملی بر هویت دینی نسل آینده

 

احمدرضا صمدی، 2 منیژه غلامرضایی  

 

نخستین شرط ضروری برای استقلال هر کشور، شکل گیری هویت ملی و دینی آن کشور است. در این راستا، آموزش و پرورش، با تحقـق بخـشيدن بـه چنـين هـويتی، نقش مهمی در شناسایی و تعیین مسیر حرکت دانش آموزان متناسب و هماهنگ با هنجارهاي حاكم بر دین و جامعه  ایفا می کند..

 

هویت ملی، مجموعه ای از گرایش ها و نگرش های مثبت نسبت به عوامل، عناصر و الگوهای هویت بخش و یکپارچه کننده در سطح هر کشور به عنوان یک واحد سیاسی است. بعد اجتماعی هویت ملی، در ارتباط با کیفیت روابط اجتماعی فرد با نظام کلان اجتماعی است. به تعبیری یک "ما" ی اجتماعی شکل می گیرد. بعد تاریخی هویت ملی، آگاهی مشترک افراد یک جامعه از گذشته تاریخی و احساس دلبستگی به آن است. این احساس سرنوشت پنداری، نسل های مختلف یک ملت را به هم پیوند می دهد.

بعد جغرافیایی هویت ملی، عبارت است از نگرش مثبت به آب وخاک، آمادگی برای دفاع از سرزمین در زمان بروز خط، مرجح دانستن زندگی در کشور خود بر سایرنقاط جهان یا عدم تمایل به مهاجرت و پذیرفتن سرزمین مشخص به عنوان کشور، علاقه مندی به یکپارچگی سرزمین در آینده، رویکرد و نگرش مثبت به سرزمین خود، احساس آرامش و آسایش در صورت زندگی در آن.

بعد فرهنگی هویت ملی، بر میراث فرهنگی مشترک یک ملت که توافقی همگانی نسبت به آن دارند، دلالت دارد و مجموعه ای از آثار معماری، شیوه های زندگی، سنت ها، اعیاد، اسطوره ها، نمادها و سمبل ها، عرف، ادبیات شفاهی، هنر های ملی و بومی، لباس، طرز پوشش و عناصری از این دست را شامل می شود و بعد سياسي هويت ملي، به تعلق خاطر افراد یک ملت به مبانی مشروعیت¬بخش و نظام سیاسی برآمده از آن که به شکل حکومت تجلی پیدا می کند اشاره دارد.

 

  هویت دینی، از يک سو فرايند پاسخ گويي آگاهانه و هوشمندانه يک ملت به جهان بيني، ايدئولوژِي تعاليم ديني، مذهبي و ويژگي هاي مناسک و مراسم ديني متناسب با اعتقادات ديني و مذهبي خودشان است. و از سوي ديگر مشارکت و تمایل عملي انسان ها به ظواهر آیین ها و مراسم مذهبی و دینی را در بر می گیرد. بعد مناسکی هویت دینی، اعمال دینی مشخصی را در بر می¬گیرد که در چارچوب زندگی دینی انجام داده می شود.

 بعد اعتقادی هویت دینی، باورهایی را در بر می گیرند که انتظار می رود پیروان آن دین به آن ها اعتقاد داشته باشند.

3- آموزش و پرورش و هويت¬هاي ديني و ملي

  اجتمـاع و نهادهـاي فرهنگـي هـمچـون آموزش و پرورش، از طريق اشاعة فرهنـگ مـشترك و بزرگداشتِ مناسكي ارزش¬هـاي فرهنگـي، كـاركرد يكپـارچگي را بـا جهـت¬دهـي بـه بخش¬هاي مختلف جامعه به انجام مي¬رساند(کاف و همکاران، ترجمه  احمدی و قادرزاده، 1388). آموزش و پرورش، به استناد سند تحول بنیادین، به عنوان نهاد تأثیر گذار مهم‌ترین گام را در تبیین ارزش‌های ملی و دینی دانش¬آموزان، زدودن ضد ارزش‌ها از آیینه اندیشه و فطرت آنان با استدلال، معرفی اسوه‌های کامل در این زمینه، جایگزینی زیبایی‌های اخلاقی و ارزش‌هایی مانا، هم چون عشق به محبوب بی‌نهایت، خدمت به اجتماع خود و جامعه بشری، فداکاری و ایثار در راه حفظ و زنده نگه داشتن مکتب، دفاع از حریت انسان، استقرار حق و عدل در جامعه و... بر می دارد. بنابراین، نظام آموزش و پرورش در هر كشوري

 

 

 

 

 

 

ابتدا روایی محتوایی و صوری شاخص¬ها و پایایی هر دو مورد تأیید قرار گرفت. سپس روابط بین مؤلفه¬های تشکیل دهنده، با استفاده از همبستگی پیرسون به وسیله نرم افزار spss22 و نتایج حاصل از الگوی معادلات ساختاری مربوط گزارش شد.  بالاترین همبستگی¬ها در میان شاخص¬ها مربوط به رابطه بعد اجتماعی هویت ملی و اعتقادات هویت دینی(806/0) و پایین¬ترین میزان همبستگی مرتبط با بعد جغرافیایی هویت ملی و مناسک هویت دینی(416/0) می¬باشد. در این مدل(h3, h2, h1 )معرف شاخص¬های هویت دینی و (T5, T4, T3,T2,T1)معرف شاخص¬های هویت ملی است. Z نماد خطای اندازه گیری است. جهت تحلیل و برازش مدل نهایی از نرم افزار لیزرل استفاده شد. در شکل 2 تمامی روابط علی ساختاری به تصویر کشیده می¬شود. برای هر متغیر یک بارعاملی درنظر گرفته شده است هم¬چنین به منظور نشان دادن معناداری هر کدام از پارامترهای مدل از آماره t استفاده شده است. در شکل 3 مقدار t  ما¬بین متغیر هویت ملی و هویت دینی 60/5 است که نشان می¬دهد هویت ملی  با 95 % اطمینان بر هویت دینی دانش¬آموزان مقطع متوسطه دوم شهر یزد تأثیر معنادار دارد. نتایج حاصله  از جدول برازش مدل مفهومی نشان می¬دهد که کلیه شاخص¬ها از حد مطلوبی برخوردار هستند لذا مدل ارائه شده قابل تأیید است.

 

 

 

یكي از جامع ترين بخش‌هاي هويت جمعي،‌ "هويت ملي" است كه فراگير¬ترين و در عين حال مشروع‌ترين سطح هويت در تمامي نظام¬هاي اجتماعي است و داراي بيش¬ترين اهميت به لحاظ وحدت و انسجام ملي در درون يك جامعه است. امروزه اين مفهوم به قدري اهميت پيدا كرده كه هويت ملي زيربناي تمامي انواع ديگر هويت¬هاست. هم¬چنین هویت دینی، پدیده‌ای است که به تدریج و در پی عمل به آموزه‌های وحیانی به دست می‌آید. بنابراین برای شکل‌گیری هویتی مطلوب در دانش¬آموزان، مراحل تربیتی را باید از همان سال‌های اولیه زندگی  آغاز کرد. آموزش و پرورش به عنوان يكـي از حـاملان و كـارگزاران متعـارف اخـلاق عمـومي و مــدنيت كاركردهــاي متنــوع خود را به شيوه¬هاي صريح در قالب برنامه¬هاي درسي آشكار و پنهان به انجام مـي¬رسـاند. در این پژوهش، تغییرات متغیر پنهان هویت ملی در دانش¬آموزان مقطع متوسطه دوم شهر یزد بیش¬تر تحت تأثیر بعد اجتماعی می باشد. در واقع هويت ملي اصلي¬ترين سنتز و حلقة ارتباطي بين هويت¬های خاص محلي و هويت¬های عام فراملي است(نساج و همکاران، 1394).   متغیر پنهان دیگر مورد بررسی در مدل ارائه شده هویت دینی می¬باشد که براساس یافته¬ها بیشتر تغییرات این متغیر در دانش¬آموزان مقطع متوسطه دوم شهر یزد، تحت تأثیر اعتقادات دینی می¬باشد. از نیازهای فطری آدمی،‌ گرایش به عشق و پرستش است. به این معنا که فرد، مستقل از هر گونه یادگیری، در درونش تمایل به عبادت و بندگی خدا را احساس می‌کند. تجلی چنین احساس و تمایلی، در اعمال و رفتار دینی، آشکار می‌شود. هویت دینی از یک بعد شامل پایبندی افراد به جوهر دین و ارزش¬های دینی و از سوی دیگر بیانگر دلبستگی جمعی و عمومی افراد یک جامعه به شعائر، مناسک و نهادهای دینی است. همچنین دارای بعد عملی نیز می‌باشد که عبارت است از: مشارکت و تمایل عملی انسان¬ها به ظواهر، آیین¬ها و مراسم مذهبی و دینی. در جامعه ایران عناصر مختلفی در شکل گیری هویت دینی مردم تاثیر دارند. پس از تثبیت هویت دینی، رفتارهای فردی و اجتماعی بر اساس آرمان‌ها و هدف‌های دین شکل می‌گیرد. هم¬چنین یافته¬های حاصل از بررسی رابطه بین شاخص¬های این دو متغیر نشان داد بیش¬ترین میزان همبستگی مربوط به رابطه بعد اجتماعی هویت ملی و اعتقادات دینی می¬باشد و کم¬ترین میزان همبستگی مربوط به رابطه بعد جغرافیایی هویت ملی و مناسک هویت دینی می¬باشد. در پایان به عنوان نتیجه گیر ی نهایی می توان گفت، هویت دینی و هویت ملی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تحت عنوان هویت اسلامی( توحید، اصول و آموزه¬های اسلامی، حیات طیبه، عدل و مساوات، مهدویت باوری، ولایت فقیه، امر به معروف و نهی از منکر، عفاف و حجاب ¬اسلامی) و هویت ایرانی( توسعه بومی، وحدت ملی، زبان مشترک، فرهنگ دفاع از عزت و اقتدار ملي، میراث فرهنگی و تمدنی، نمادهای ملی میهنی( پرچم و سرود)، جغرافیا و سرزمین ایران، آمیختگی آموزه¬های ارزشی و بومی در سبک زندگی ایرانی) بیان شده است. آموزش و پرورش با ایجاد سازوكارهای لازم براي تقويت انسجام اجتمـاعي و وحـدت ملـي و احيـاي هويـت افتخارآميز اسلامي ـ ايراني در دانش¬آموزان و معلمان بـا تأكيـد بـر آمـوزش و اجـراي سرود ملي و به اهتزاز درآوردن پرچم جمهوري اسلامي ايران در تمام مـدارس، نقش مهمی ایفا می¬کند و در راستاي تقويت هويت ديني دانش¬آمـوزان بـر توسـعه فرهنـگ اقامه نماز و اهتمام به برپـايي نمـاز جماعـت در مدرسـه و تقويـت انـس بـا قـرآن در دانش¬آموزان و توسعة فرهنگ و سواد قرآني با اصلاح برنامه¬ها و توانمندسازي معلمـان تلاش می¬نماید. تحقـق بخـشيدن بـه چنین هـويت¬هایی، موجـب مي¬شود كه دانش¬آموزان متناسب و هماهنگ با هنجارهاي حاكم بر جامعه تربيت شوند و  در جهت دستیابی به اهداف مورد نظر جامعه و انسجام اجتماعي آن تلاش نمایند.