به گزارش سرویس بسیج فرهنگیان خبرگزاری بسیج، جواد قادريان*: اهتمام به اخلاق در مدارس غيرممكن نيست اما دشوار است. از نظر برخي دانشمندان، كودك اصول اخلاقي خود را تا سن شش سالگي كسب ميكند و لذا آموزش رسمي اخلاق در مدرسه به تنهايي چندان تاثيري دراخلاقي كردن وي نخواهد داشت. در واقع اگر آموزش اخلاقي با زيرساختهاي فطري و قلبي آدمي سازگار نباشد، حاصلي جز ريا و نفاق ندارد و به آساني، تربيت شكل ريايي به خود ميگيرد واخلاق به ضد اخلاق بدل ميشود. واقعيت اين است كه بچهها آن اندازه كه تحت تاثير رفتار و كردار بزرگترها قرار ميگيرند به گفتار هرچند زيبا و اغواكننده آنها وقعي نمينهند.
مقصود از تربيت اخلاقي، فراگيري و عمل به آداب و رسوم اجتماعي نيست زيرا آداب و رسوم غير از اخلاق است. پايبندي به اخلاق، وجه مميزه حيات انساني است. هدف غايي دين اسلام نيز تكميل مكارم اخلاقي است. اهميت اين مساله در دنياي لجامگسيخته امروز كه فساد و جنايت از در و ديوار آن ميبارد، بهشدت احساس ميشود.
دنياي امروز، اگر چه سرشار از پيشرفت است اما محتاج معنويت است. همينطور مدارس آن، اگرچه خلاقند اما مواجه با كمبود اخلاقند. براي همين است كه دنياي حاضر در آينده به مدارس اخلاق محور، نياز جدي دارد. مدارسي كه در آن صلح طلبي، پرهيز از جنگ و انسان دوستي حرف اول را بزند. در اين مدارس، معلمان و مربيان قبل از هرچيز مواظب و مراقب رفتار خويش در خانواده خود هستند تا الگوي عملي قابل اعتماد براي بچههاي مردم محسوب شوند. مدرسه نیزكم و كيف رفتار و كردار دانشآموز را صرفا در قالب نمرهيي در انتهاي كارنامه تحصيلي نميسنجد. لذا تمامي اعضا و اركان مدرسه بايد عملا براي پركردن خلأ اخلاقي مدرسه به وسيله؛ پرهيز از تبعيض ميان دانشآموزان، ارزش قايل شدن براي تك تك آنها و سعي در الگوي عملي و رفتاري شدن بكوشند.
بنابراين در نظام تعليم و تربيت، فرآيند تربيت، از يكسري ظرافتها و حساسيتهايي برخوردار است كه در توان و حوصله هرمعلمي نيست. براي بهرهمندي از يك نظام آموزشي اخلاقمدار، قبل از هرچيز بايد جامعهيي اخلاقي داشت. چراكه اخلاق حتي فراتر از قانون مينشيند و با نهادينه شدن اخلاق است كه قانون نيز ثبات خويش را باز مييابد.
زمینهسازی در آموزش و پرورش
محیط تعلیم و تربیت نیز همچون خانواده از مهمترین عوامل مؤثر در تربیت زمینهساز است. همه محیطهای آموزشی _ اعم از مراکز نگهداری کودکان، دبستانها، مدارس راهنمایی و دبیرستانها _ باید عطر و بوی فرهنگ مهدویت داشته باشند. نقش معلم و مربی نیز در شکلگیری شخصیت انسان منتظر و ساختار روحی و رفتاری او نقشی کلیدی است. در واقع، هر اندازه مربیان انسان، واجد کمالات والا باشند، به همان اندازه میتوانند نقش مثبت و کارگشایی را در رشد فکری و اخلاقی انسانها ایفا کنند. روش زمینهسازی دو وجه دارد: یکی ناظر به فراهم آوردن شرایط اوّلیهای است که احتمال بروز رفتارها و حالات مطلوب را بالا میبرد و دیگری ناظر به جلوگیری از شرایط اوّلیهای که احتمال بروز رفتارها و حالات نامطلوب را افزایش میدهد.
در واقع، فرهنگ زمینهسازی، تلاش مستمر برای شناخت ارزشها و باورها و مشخص کردن اهداف، راهبردها، سیاستگذاریها و برنامهریزیها و اجرای آنها با نظارت و کنترل است.
از جمله ملاکهایی که در گزینش و ارائۀ محتواهای تربیتی مورد توجه قرار میگیرد، ملاکهای اخلاقی است. اگر یکی از وظایف اساسی تعلیم و تربیت، پرورش اخلاقی متربیان و تحقق کمالات انسانی باشد، باید محتواهایی متناسب با این غایت تهیه و عرضه شود.
در حوزۀ آموزش و پرورش، اخلاق و قواعد اخلاقی هم در قالب نوع عمل و رفتاری که از متصدیان و مجریان و نیز مخاطبان آموزش و پرورش انتظار میرود و هم درباره مقررات ناظر به تحقیقات و دانش تعلیم و تربیت، تجلی ویژهای دارد. رفتارهای شایسته و هنجارهای مناسبی است که استاد نسبت به شاگرد و شاگرد نسبت به استاد باید در نظر داشته باشد به آداب آموزشی تعبیر میشود. این آداب نوعی تعامل و رابطۀ عاطفی ویژه را در محیط آموزشی و تربیتی ایجاد میکنند و خود، از مؤثرترین شیوههای آموزشی و ترویج فضایل اخلاقی به شمار میآیند.
تربیت اخلاقی در مدرسه چرا و چگونه؟
جامعه از مدرسه مطالباتی دارد و این مطالبه بخش مهمش اخلاق است. واقعیت این است که در فعالیت های مدارس نیز اهتمام جدی به این امر دیده نمی شود. به عنوان يك شاخص ونشانه ، موفقيت مدرسه در ساحت تربيت اخلاقي مورد توجه قرار نمي گيرد.
از سال ۱۳۰۲ تا کنون تربیت اخلاقی غالبا در قالب دروس تعلیمات دینی و قرآن بوده است. از سال ۵۷ پرورش اخلاقی مبنی بر وفاداری نسبت به نظام حاکم ارائه شده است. مهمترین ویژگی نظام تعلیم و تربیت در ایران عدم برنامه مدون و مشخص تربیتی، ارائه تعلیمات دینی و قرآنی به مثابه تربیت اخلاقی،حفظ ظواهر،مانند پوشش و آرایش ظاهری به عنوان ملاک اخلاق است. تاکید آموزش پرورش در تربیت روی دو موضوع تعلیمات مذهبی و تقویت وفاداری نسبت به نظام است و همچنین به قرآن به عنوان مهمترین منبع مذهبی تاکید میکند در حالی که در قرآن تاکید شده است که ملاک برتری بندگان در برابر خدا تقوا است بنابراین باید زمینه تقوی و پرورش اخلاقی وجود داشته باشد تا قرآن تاثیرگذار باشد.
راهکارهای زمینهسازی تربیت اخلاقی در نظام آموزشی
1. توجه به اهمیت و ارزش اخلاق (اخلاقگرایی)
2. پاکسازی رذایل
3. زیباسازی اخلاقی
توجه به اهداف اخلاقی در تعلیم و تربیت، از مهمترین توصیهها و دغدغههای آموزش و پرورش در جهان است. راهکارهای زمینهسازی تربیت اخلاقی در آموزش و پرورش، در سه دستۀ اخلاقگرایی، پاکسازی اخلاقی و زیباسازی اخلاقی ارائه گردید. نخستین گام در تربیت اخلاقی، تثبیت ارزش و جایگاه اخلاق در دل و جان منتظر است. از جمله اخلاقیاتی که منتظر باید افزون بر اخلاقگرایی شخصی و فردی بدان توجه داشته باشد، «اخلاق اجتماعی» است. رعایت اخلاق اجتماعی میتواند مکر دشمنان و نقشههای شیطانی استعمارگران را از بین ببرد و رضایت خداوند متعال، رسول خدا(ص)، اهلبیت(ع) و بهویژه امام زمان(عج) را به همراه داشته باشد. از جمله راهکارهایی که در زمینۀ اخلاقگرایی مهدوی و در حوزههای اخلاق فردی و اجتماعی مطرح میشود، ایجاد فضای اخلاقی در محیطهای آموزشی و محبت معلم نسبت به دانشآموز است. دومین گام در تربیت اخلاقیِ زمینهساز ظهور، «پاک سازی اخلاقی» است. از بزرگترین موانع تربیت زمینهساز، اخلاق زشت و نکوهیده است که باید از وجود متربیان پاک شود. زیباسازی اخلاقی بدین معناست که انسان پس از آنکه درون خود را از ناراستیها و زشتیها پاک کرد، شروع به آراستن وجود خود به انواع فضایل و نیکیها کند. یکی از وظایف معلم در حوزۀ آموزش و پرورش، کمک و یاری رساندن به متربی برای ایجاد و تقویت آگاهی و بصیرت اخلاقی، پرورش تفکر اخلاقی و گرایشها و عادات مطلوب اخلاقی است. نظام آموزشی، معلمان و سایر دستاندرکاران با توجه و انجام دادن راهکارهای ذکر شده میتوانند وظیفه خود را انجام داده و به دانشآموزان و جامعه برای ایجاد جامعهای منتظر کمک کنند.
*معلم شهرستان رباط کریم
انتهای پیام/