به گزارش روابط عمومی جهاد دانشگاهی واحد استان البرز، دکتر مراد کاویانی استاد جغرافیای سیاسی در ششمین نشست با عنوان «ابعاد ژئوپلتیک مخاطرات محیطی در ایران» با موضوع «تحولات هیدروپلتیک کشورهای پیرامونی و امنیت ملی ایران» که توسط معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی البرز در دانشگاه خوارزمی برگزار شد، گفت: تاکنون خیلی کم در رسانه‌ها به تاثیر سیاستگذاری هیدروپلتیک و تاثیر آن بر امنیت ملی کشور ما پرداخته شده است.
کاویانی افزود: شاید یکی از دلایل آن حساسیت وزارت خارجه و وزارت نیرو بر روی رودهای مرزی و عدم ارائه اطلاعات و داده‌ها در این خصوص به مراکز پژوهشی، دانشگاهی و رسانه‌هاست.
وی خاطرنشان کرد: اما در هر حال ما به عنوان قشر دانشگاهی نباید در این محفل علمی از این موضوع بسیار مهم غفلت کنیم و تحولات هیدروپلتیک کشورهای پیرامونی و تاثیر آن بر امنیت ملی کشور را مورد بحث قرار ندهیم.
کاویانی ادامه داد: واقعیت این است که طی سال‌های اخیر، منابع آب موجود در دنیا رو به کاهش گذاشته و در بسیاری از کشورها به خصوص کشورهای واقع در کمربند خشک، میزان مصرف بر میزان منابع موجود پیشی گرفته است.
این استاد دانشگاه خوارزمی در ادامه تصریح کرد: در مقیاس داخلی نیز ناکارآمدی سامانه‌های توزیع آب، مصرف نادرست و تخصیص 90 درصد آب به کشاورزی، فرسودگی شبکه‌های شهری و بهره‌کشی فزاینده از منابع زیرزمینی که 85 درصد از این منابع را به پایان رسانده است، دیر یا زود امنیت ما را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
وی ادامه داد: تغییر الگوی بارش در کنار کاهش بارندگی‌ها، باعث تغییر نوع بارش از جامد(برف) به مایع(باران) نیز برای کشور ما که به منابع پایدار و تامین تدریجی آب در طول سال نیاز دارد وضعیت ناخوشایندی را به وجود آورده است.
کاویانی به نشست یک سوم از خاک کشور اشاره کرد و گفت: این نشست تحت تاثیر مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به وجود آمده است و قطعا در آینده آسیب‌های کلان جانی و مالی را به دنبال خواهد داشت.
این عضو هیئت علمی دانشکده علوم جغرافیای دانشگاه خوارزمی در ادامه به تاثیرپذیری ایران از جانب مرزهای شرقی و غربی در موضوع آب اشاره کرد و گفت: ایران با کشورهای افغانستان و عراق حوزه‌های آبریز مشترکی دارد که بهره‌مندی از این منابع، امنیت ملی ما را تحت تاثیر قرار داده است.
وی به بلندپروازی بسیاری از کشورهای آسیای جنوب غربی برای خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک اشاره و اعلام کرد: در ارتباط با ایران، افغانستان همواره تلاش کرده است تا منابع آبی را تحت کنترل بگیرد؛ زیرا وابستگی حداکثری به زمین و آب در این کشور حکم می‌کند که هر دولتی بر سر کار باشد منابع آب را کنترل کند.
کاویانی به کنترل آب هیرمند در شرق کشور و احداث سد بر روی هریررود توسط افغانستان اشاره و خاطرنشان کرد: مردم ما از اقدامات افغانستان در خصوص هیرمند خاطره خوبی ندارند در عین حال با کنترل آب هریررود نیز امنیت آبی مشهد در پیوند با حکومت بی‌ثبات افغانستان قرار خواهد گرفت.
این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود با طرح موضوع امنیت آبی کشور در قبال مرزهای غربی ایران خاطرنشان کرد: رودهای دجله و فرات مرزهای غربی ما را تحت تاثیر قرار داده است، این دو رود از ترکیه سرچشمه گرفته و با گذر از دو کشور سوریه و عراق در جنوب بصره به هم پیوسته و با اضافه شدن کارون، اروندرود را شکل می‌دهند.
وی افزود: پس به طور مشخص دجله و فرات در پیوند با تحولات کشورهای ایران، سوریه، عراق و ترکیه قرار دارد.
کاویانی به تلاش‌های 40 ساله ترکیه برای تبدیل شدن به پایگاه تولیدات کشاورزی در جهان اشاره کرد و گفت: این تلاش در قالب پروژه طرح توسعه جنوب شرق آناتولی به اجرا در آمد و در ادامه آن سد آتاتورک ساخته شد.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: سد آتاتورک به همراه دیگر پروژه‌های اجرا شده توسط ترکیه بر روی فرات، سوریه که کشوری خشک بوده و هر از گاهی با خشکسالی‌های شدید درگیر می‌شود را تحت تاثیر قرار داده است، به طوری که می‌توان ریشه بحران کنونی سوریه را نیز در این اقدامات جست و جو کرد؛ زیرا با شیوع خشکسالی، بسیاری از مناطق، خالی از سکنه شد و جمعیت به حاشیه شهرها مهاجرت کرد و عدم توانایی دولت برای پاسخگویی به این جمعیت، حجم زیادی از نارضایتی را به وجود آورد.
کاویانی از عملکرد ترکیه برای استفاده از آب به عنوان ابزاری برای امتیازگیری سیاسی گفت و یادآور شد: زمانی که موضوع دستگیری عبدالله اوجالان و حمایت سوریه از کردها به وجود آمد ترکیه سوریه را تهدید کرد که در صورت ادامه حمایت از کردها، مانع از جریان آب فرات به سوریه خواهد شد.
وی با بیان اینکه علاوه بر سوریه، عراق نیز از اقدامات ترکیه نسبت به فرات تحت تاثیر قرار گرفته است اعلام کرد: از سال 1992 که سد آتاتورک ساخته شده است بسیاری از مزارع کشاورزی جنوب عراق خشک شده و به کانون‌های ریزگردی تبدیل شده است که ایران را نیز تحت تاثیر قرار داده و هر سال نیز بر گستره آن افزوده می‌شود؛ به طوری که 75 درصد از ریزگردهای عربی در ایران منشأ عراقی دارد.
این استاد دانشگاه خوارزمی با اعلام آماری خاطرنشان کرد: بنابراین در این مدت شش میلیون و 500 هزار هکتار از اراضی کشاورزی سوریه و عراق خشک شده و جای خود را به درگیری‌های قومی و قبیله‌ای با منشأ آب داده است.
وی در ادامه با بیان اینکه سیاست‌های ترکیه به همین مقدار ختم نمی‌شود، تصریح کرد: ترکیه از سال 2006 درگیر ساخت سد ایلسو بر روی دجله است که ساخت آن تا سال 2019 به پایان خواهد رسید.
کاویانی افزود: با توجه به اینکه حدود 55 درصد از آب دجله از ترکیه تامین می‌شود، احداث این سد عملا آب ورودی به عراق را به شدت خواهد کاست و خشکسالی در جنوب این کشور را تشدید خواهد کرد. به طور کلی طی 40 سال اخیر به واسطه سیاست‌های ترکیه سه چهارم آب ورودی به عراق کاسته شده است.
وی اضافه کرد: حتی خشک شدن تالاب هورالعظیم نیز به سیاست‌های ترکیه در قبال دجله و فرات مربوط می‌شود.
این استاد دانشگاه بحث طرح شکایت از ترکیه در مجامع بین المللی را مطرح کرد و گفت: اگر ایران بتواند با سوریه و عراق افکار بین المللی را با خود همراه کند می‌تواند ترکیه را در خصوص سد ایلسو وادار به عقب‌نشینی کند؛ زیرا اتحادیه اروپا نیز در این طرح با ترکیه همراهی نکرد.
وی یکی دیگر از خطرات هیدروپلتیک در مرزهای غربی ایران را سیاست‌های اقلیم کردستان در قبال آب عنوان کرد و گفت: در این اقلیم 40 سد در حال ساخت وجود دارد و این به معنای تلاش کردستان برای امتیازگیری از عراق است که به تشدید تنش میان بخش‌های عربی - چه سنی و چه شیعه عراق - با اقلیم کردستان خواهد بود.
کاویانی ادامه داد: فارغ از درگیری‌های داخلی که ممکن است در عراق به دلیل ساخت این سدها به وجود آید، ساخت آنها باعث کاهش آب ورودی به خوزستان خواهد بود، این مساله اهواز را بیش از پیش آلوده خواهد کرد و خوزستان به عنوان یکی از استان‌های مهم کشور با ناامنی بیشتری مواجه خواهد شد.
وی با بیان اینکه سیاست ما در قبال این مسائل انتقال بین حوزه‌ای آب بوده است، گفت: این سیاست در کوتاه‌مدت پاسخگو است اما در بلندمدت جوابگو نیست و در آینده شاهد درگیری‌های داخلی بین شهرستان‌ها و استان‌های کشور خواهیم بود.
کاویانی در پایان اعلام کرد: بنابراین بحران آب مهمترین مخاطره خاورمیانه خواهد بود که بسیاری از مناسبات سیاسی را جهت خواهد داد؛ پس کشور ما ملزم به اتخاذ یک سیاست خارجی هیدروپلتیک خواهد بود که در آن همکاری بر تنش اولویت دارد.
