حضور پر صلابت از ديروز تا فردا
مريم زاهدي
به گزارش سرویس بسیج جامعه زنان خبرگزاری بسیج،؛ دوران پس از انقلاب يکي از طلايي ترين دورانهاي تاريخ کشورمان براي حضور و مشارکت فعال زنان در تمامي زمينه هاي اجتماعي فرهنگي،اقتصادي و سياسي است. اما پيروزي انقلاب خود ماحصل حضور پرصلابت زناني است که شانه به شانه مردانشان به رهبري امام خميني (ره) به مبارزه با رژيم ستم شاهي پرداختند و اين حضور منجر به پيروزي انقلاب شد. اين زنان در ادامه همچنان در صحنه ماندند و حماسه 8 سال دفاع مقدس را با حمايت و پشتيباني از مردانشان خلق کردند.
هر چند هر گاه لازم بود خود در خط مقدم جبهه مبارزه حضور مي يافتند و امروز جامعه زنان کشور ما به 7 هزار شهيدي که تقديم انقلاب و ميهن کرده است افتخار مي کند. حماسه 9 دي ماه سال 88 نيز يکي ديگر از بزنگاه هاي تاريخ مبارزه ايران با دشمناني بود که قصد براندازي نظام جمهوري اسلامي ايران را داشتند و باز اين زنان کشورمان بودند که در خط مقدم قرار گرفتند و آگاهانه خط شکني کردند و با بصيرت و پيروي از ولايت حماسه آفريدند. اما اين حضور آگاهانه زنان ايراني موضوعي است که در طول تاريخ بعد از اسلام همواره وجود داشته است. نقش آفريني زنان ايراني در گذرگاه هاي حساس تاريخ موضوعي است که در اين نوشتار به آن مي پردازيم.
نقش زنان در قيام عليه واگذاري امتياز توتون و تنباکو به بيگانگان
نظام حكومتي ايران تا سال 1906 ميلادي (1285 شمسي) استبدادي از نوع سلطنتي بود. در اين نظام سلاطين حكومت مي كردند و سلطنت به طور موروثي به اولاد و اعقاب ذكور آنها مي رسيد. مردم در تعيين خط مشي سياسي حكومت نقشي نداشتند و چنانچه در منطقه اي از كشور ظلم و بيداد از حد در مي گذشت ، شورش اتفاق مي افتاد كه با سركوب يا تغيير حاكم و فرمانرواي محلي و دخالت حكومت مركزي پايان مي يافت . با آنكه تحت شرايط سياسي كه به آن اشاره شد آحاد مردم ـ زن يا مرد ـ از مشاركت سياسي در امور به مفهوم امروزي محروم بودند، اما تحت همان شرايط هم ، موقعيت زنان ايران از حيث حضور در عرصه ي زندگي اجتماعي قابل مقايسه با موقعيت مردان نبود. با تمام اينها اما زنان در فصل هاي مشخصي از تاريخ ايران از پشت پرده به نقش آفريني سياسي پرداخته اند كه يك نمونه از آن نقشي است كه در جريان تحريم تنباكو ايفا كردند. مورخان ، واقعه ي رژي (واگذاري انحصار تنباكو و توتون به يك شركت انگليسي ) در سال 1309 قمري را كه مورد اعتراض مردم قرار گرفت و نهايتاً منجر به صدور فتواي تحريم آن از طرف آيت الله حاج ميرزا حسن شيرازي شد، مقدمه ي تحولات سياسي و اجتماعي در كشور مي دانند. زنان دربار ناصرالدين شاه كه در اندروني شاه فتواي تحريم تنباكو را اجرا كردند و قليانها را شكستند. اين همراهي زنان در تحريم مصرف توتون و تنباکو موجب شد تا نهضتي عظيم در برابر واگذاري انحصار تنباكو و توتون به بيگانگان شکل بگيرد و در نهايت اين نهضت پيروز شد.
زنان در مشروطه
انقلاب مشروطيت ايران در سال 1285 شمسي (1906 ميلادي ) به صدور فرمان مشروطيت منجر شد كه به موجب آن مقرر شد شاه سلطنت كند ـ نه حكومت و مجلس شوراي ملي (پارلمان ) تشكيل گردد و مردم در جريان انتخابات آزاد، نمايندگان خود را به اين مجلس بفرستند. بدين ترتيب براي نخستين بار اصل مشاركت سياسيِ مردم ايران در امور پذيرفته شد و تصويب قوانين انتخاباتي موكول به آينده گرديد. انقلاب مشروطيت ايران بر محور ضرورت حركت به سوي دموكراسي استوار شده بود. زنان نيز به نوبه ي خود و با توجه به فرصتهاي محدودي كه در جامعه ي بسته و مردسالار آن روز ايران در اختيار داشتند، در جريان مبارزات وسيع مشروطه خواهي و به خصوص براي ايجاد زمينه ي سياسي كه منجر به امضاي فرمان مشروطيت توسط مظفرالدين شاه قاجار در سال 1285 شمسي (1906 ميلادي ) شد، نقش هايي ايفا كردند و بعد از آن نيز در رويارويي با پادشاه بعدي (محمدعلي شاه قاجار) كه اراده كرده بود تا مجلس شوراي ملي را تعطيل كند، حضور داشتند. يکي از نمونه هاي اين نقش آفريني مربوط به دوره ي اول مجلس شوراي ملي است. نقل شده در اين دوره دولت وقت لايحه اي به مجلس آورد و تقاضا كرد كه اجازه بدهند سي كرور تومان براي مخارج جاري از يك دولت خارجي قرض بگيرند. وكلاي مجلس گفتند ايران خيلي مقروض است و اجازه نمي دهيم قرضهاي ديگري بر آن اضافه شود (دولت اصرار كرد كه براي مخارج روزانه و پرداخت حقوق كارمندان معطل مانده ايم) در اين ميان بعضي از وكلا گفتند كه بهتر است از مردم قرض بگيريم و بانك ملي را داير كنيم. زنها كه اين خبر را شنيدند گوشواره ها و النگوها و گردن بندهاي خود را براي سرمايه گذاري در بانك ملي تقديم داشتند. از آن جمله زني به مقابل مجلس آمده گفت شغل من رختشويي است فقط يك تومان پس انداز دارم. ظاهر و باطن اين يك تومان را از من بگيريد تا در سرمايه گذاري بانك ملي شريك باشم!
نقش آفريني زنان در دوران قحطي نان
در دوره رضاشاه هم زنان از حقوق سياسي محروم بودند و قوانين انتخاباتي چنانكه گذشت زنان را مانند صغار و مجانين از رأي دادن و انتخاب شدن منع كرده بود. زنان نمي توانستند در فضاي اختناق آميز سياسي ، اين حقوق را بر پايه ي مباني دموكراسي كه مستلزم ايجاد تشكل هاي مستقل سياسي و غيرسياسي ، حزب گرايي و در مجموع ايجاد جامعه ي مدني است مطالبه كنند. در نتيجه زنان در نبود جامعه ي مدني ، تجارب لازم را براي حق طلبي و فعاليتهاي سازمان يافته كسب نكردند.
با تمام اين محدوديتها اما در طي عصيان و ناخرسنديهاي اجتماعي زنان را در تظاهرات و راهپيماييهاي خياباني نيز مي بينيم. به طور نمونه هر بار در ايران قحطي و كمبود و يا گراني ارزاق پيش آمد، زنان به صورت وسيع در تظاهرات شركت مي جستند و گاه كشته هم مي دادند. از مهمترين اين شورش زنان در قحطي 1277 قمري است . آنگونه که روايت شده، آشوب برخاست ، دروازه ها را بستند، چند هزار زن تظاهرات کردند. در برابر چنين تظاهراتي و حكومت ناصرالدين شاه براي خواباندن شورش كلانتر را به طناب دار كشيد و بهاي نان را كم كرد. نمونه ي ديگر قحطي 1312 قمري است كه در اثر احتكار گندم ايجاد شد. محتكرين ، مجتهد تبريز، مباشرين وليعهد و حاكم تبريز بودند. زنان تصميم به تظاهرات گرفتند. «در حدود سه هزار زن ، در بازارها به راه افتادند و كسبه را به بستن دكان و پيوستن به راهپيمايان مجبور كردند.» حكومت قشون مراغه را خبر كرد، دستور تيراندازي داده شد. «در دم پنج زن و يك سيد كشته شدند.» در اينجا روحانيت معترض هم عليه مجتهد بزرگ به زنان پيوست و در قونسولگري روس تحصن كردند و «سه بار از فرار ملائي كه مي خواست صحنه را ترك كند ممانعت كردند و با او به خشونت تمام رفتار نمودند.» فرداي همان روز تظاهرات را از سر گرفتند، اين بار نيز سه زن كشته و تعدادي زخمي شدند. شعار نان تبديل به شعار سياسي و عليه سلطنت قاجارها شد. حكومت هراسيد و بار ديگر عقب نشيني كرد.
درخشان ترين دوران تاريخ مبارزات زنان ايران
دوران پهلوي دوم اما اوج مبارزات زنان در برابر رژيم ستم شاهي را شاهد هستيم. در اين دوران زنان کشورمان در راهپيمايي عليه رژيم طاغوت نقشي بسزا داشتند و زنان و دختران مبارز تحت سخت ترين شرايط و با وجود خفقان و شکنجه هاي ساواک تسليم نمي شدند. تاريخ مبارزات زنان کشورمان در به ثمر نشاندن پيروزي انقلاب به رهبري امام خميني يکي از درخشان ترين دورانهاي تاريخ سرزمين مان است. بعد از رفراندوم جمهوري اسلامي در فروردين ماه 1358، مجلس خبرگان تشكيل شد و قانون اساسي جمهوري اسلامي به تصويب رسيد: «اصل 62 ـ مجلس شوراي اسلامي از نمايندگان ملت كه به طور مستقيم و با رأي مخفي انتخاب مي شوند تشكيل مي گردد. شرايط انتخاب كنندگان ، انتخاب شوندگان و كيفيت انتخابات را قانون معين خواهد كرد».
از هر ديدگاهي كه به موضوع بنگريم اين يقين حاصل است كه در متن قوانين انتخاباتي مجلس شوراي اسلامي و آيين نامه هاي اجرايي نشأت گرفته از قانون اساسي جمهوري اسلامي كمترين نابرابري جنسيتي مشاهده نمي شود. بنابراين جمهوري اسلامي حق رأي دادن و انتخاب شدن را براي زنان به رسميت شناخته است و از اين حيث زنان را با مردان تفاوتي نيست.
به بيان ديگر جمهوري اسلامي ايران فضا را براي رشد و تعالي زنان ايراني فراهم کرد و در اين مسير بصيرت بانوان کشورمان با تبعيت از ولايت رشد داشت. بر همين اساس هم هست که زنان کشورمان در تمامي عرصه ها حضور مستمر دارند؛ حضوري که تا رسيدن به ظهور ادامه دارد.
