اهمیت مدیریت کیفی منابع آب زیرزمینی؛ دلایل و انواع آلودگی‌های آن

طالب مرادی نژاد مدیریت منابع آب­زیرزمینی را می­‌توان به مدیریت کمی و کیفی آب­ زیرزمینی اطلاق کرد، البته با تأسف می­‌توان به این نکته اشاره کرد که در ایران مدیریت کیفی منابع آب زیرزمینی جایگاه چندانی ندارد در حالی که مطالعه بر روی این منابع در سطح وسیعی انجام می­‌گیرد. عدم اجرای طرح‌­های مدیریت کیفیت منابع آب ­زیرزمینی باعث آلودگی این منابع شده که همین امر موجب بروز بیماری‌­های متعددی در مصرف­کنندگان از این منابع خدادادی می­شود.

امروزه یکی از مهم‌ترین مسائلی که محیط زیست را تهدید می‌کند، آلودگی آب‌های زیرزمینی می‌­باشد که از طریق فعالیت‌­های انسانی از جمله فعالیت‌های کشاورزی، صنعتی و ... ایجاد می‌‌شود.

در این میان برخی از فلزات سنگین که از آلاینده‌‌های صنعتی به حساب می‌آیند و آلاینده‌های کشاورزی نقش بیشتری در آلودگی منابع آب و خاک خواهند داشت.

در واقع این آلاینده‌­ها سمی و خطرناک هستند و در غلظت­‌های کم باعث ایجاد انواع بیماری‌­ها در انسان می‌‌شود.

این موارد نه فقط برای مصارف انسانی از قبیل آب شرب، شستشو، آبیاری کشاورزی و مسائل صنعتی بلکه برای اکوسیستم‌های طبیعی و آبزیانی که به آب تازه نیاز دارند نیز مهم است.

باید مدنظر داشت که حفاظت از این منابع با ارزش در برابر آلودگی بسیار با اهمیت می­‌باشد.

کیفیت آب­زیرزمینی معمولاً تحت تأثیر پتانسیل آلودگی صنعتی و زمین­‌های کشاورزی است که شامل کودها و آفت­کش­‌ها می‌­باشد.

در حال حاضر یکی از مشکلات اصلی شهرک‌های صنعتی، وجود صنایع مختلف (غذایی، شیمیایی، فلزی و ...) در این شهرک‌ها است که فاضلاب و مواد زاید حاصل از آن‌ها در صورت عدم رعایت مسائل زیست محیطی می‌تواند صدمات جبران ناپذیری را در دراز مدت بر روی بوم سامانه‌های خشکی و آبی پیرامون آن‌ها به وجود آورد؛ و مهم‌تر اینکه باعث به خطر افتادن سلامت افراد ساکن در محدوده این شهرک‌ها گردد.

آلودگی آب‌های زیرزمینی

در منابع مختلف آغشتگی و آلودگی آب­‌های زیرزمینی عمدتاً مترادف با یکدیگر در نظر گرفته می‌­شوند. اما این دو واژه تعاریف متفاوتی دارند به گونه‌ای که همه مواد محلولی که در نتیجه فعالیت‌­های انسانی به محیط هیدروژئولوژیکی وارد می‌­شوند، صرف­‌نظر از آنکه غلظت آن­‌ها به میزانی برسد که باعث تخریب قابل ملاحظه آب‌­های زیرزمینی گردد و یا نگردد، آغشته­ کننده نامیده می‌شود، در حالی‌که واژه آلودگی برای شرایطی بکار می‌­رود که غلظت آغشته کننده به میزانی برسد که آب را به لحاظ کیفی غیر قابل استفاده نماید.

طبق تعریف آژانس­‌های زیست­ محیطی، در صورتی که هر نوع ماده فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و رادیولوژیکی بیشتر از حد مجاز استاندارد در آب زیرزمینی موجود باشد، آبخوان آلوده محسوب می‌­شود.

آلودگی آبخوان می­‌تواند به صورت طبیعی باشد به این صورت که آب از سطح زمین به اعماق نفوذ کرده و با مواد شیمیایی موجود در خاک مخلوط شده و وارد آبخوان می‌شود و این نوع آلودگی معمولاً بسیار کم در طبیعت اتفاق می­‌افتد. و اغلب آلودگی به صورت غیرطبیعی و توسط انسان از قبیل فعالیت‌­های شهری، کشاورزی و صنعتی صورت می‌­پذیرد.

انواع آلودگی و منشأ آن‌ها

انواع آلودگی آب­‌های زیرزمینی در چهار دسته شهری و خانگی، طبیعی، کشاورزی و صنعتی قرار می‌­گیرند.

می‌­توان منابع آلوده‌­کننده آب ­زیرزمینی را به منابع آلوده­‌کننده غیر نقطه‌ای نظیر کودها و آفت‌کش‌ها که در بخش کشاورزی بکار می‌­روند و منابع آلوده­‌کننده نقطه­‌ای نظیر مخازن فاضلاب شهری و کارخانه­‌های صنعتی و مکان­‌های نگهداری هیدروکربورها تقسیم‌بندی کرد.

 OTAطی گزارشی در سال 1984 منابع آلوده­‌کننده آب­های زیرزمینی را به شش گروه تقسیم کرد که شامل چاه‌­های جذبی فاضلاب، سپتیک تانک­‌ها، چاه‌­های تزریق و تصفیه­‌خانه‌­ها، مراکز دفن زباله، قبرستان‌­ها، حوضچه­‌های ذخیره یا تصفیه مواد، خطوط انتقال فاضلاب و مواد نفتی، کانتینرهای حمل مواد، آبیاری، کاربرد سموم، کود دهی، مواد زائد دامی، نمک­‌پاشی جاده­‌ها و زهکشی معادن، چاه­‌های بهره­‌برداری نفت، گاز و آب، چاه­‌های اکتشافی، مراقبتی و حفاری­‌های ساختمانی و تداخل آب شور و شیرین، باران­‌های اسیدی، ارتباط آب­‌های سطحی و زیرزمینی است.