دانش ثمربخش، راهبردی اساسی برای تولید محوری و اقتصاد دانش ­بنیان

در آغاز این نشست، روح الله ابوجعفری مدیر گروه اقتصاد دانش بنیان پژوهشکده مطالعات فناوری گفت:تعاریف مختلفی در خصوص اقتصاد دانش بنیان، در کشور طرح شده است و بر این اساس سیاست گذاری هایی در حال شکل گیری است. پژوهشکده مطالعات فناوری در نظر دارد با در نظر گرفتن ابعاد مختلف، نسبت به تبیین تعریف مناسب اقتصاد دانش بنیان برای اقتصاد ایران عمل کند و بتواند بر اساس نیازهای کشور، تعریف مختاری را ارائه دهد.

ابوجعفری در ادامه افزود: مفاهیم مختلفی که در حوزه­ی اقتصادی یا سایر حوزه­های کشور طرح می­شود، از زاویه مکاتبِ مختلفِ نظری آن حوزه، به آن پرداخته نمی­شود و این باعث می­شود که سیاست هایی را در پیش بگیریم و بعد متوجه شویم که می­توانستیم نگاه دیگری به موضوع داشته باشیم.

ابوجعفری در پایان گفت: سعی کردیم که پروژه اقتصاد دانش بنیان را بر اساس ظرفیت موجود در کشور و از منظر مکاتب اقتصادی مختلف، تعریف کنیم تا ببینیم که نگاه این مکاتب به اقتصاد دانش بنیان چیست و چه ثمراتی برای اقتصاد ایران دارد.
در ادامه دکتر فرشاد مومنی عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی به ارائه مقاله خود پرداختند.

اهمیت علم ودانایی

ایشان در ابتدا گفت: یکی از گرفتاری­های فاجعه آمیز در ایران، این است که سطح دانایی به کار گرفته شده برای قاعده­گذاری های اداره امور کشور، به طرز غیر متعارفی پایین است و این موضوع، مربوط به بازتاب ساخت سیاسی و اجتماعی و نظام آموزشی کشور می­باشد.

آشنایی با سه مفهوم اساسی

مومنی در ادامه گفت: با سه مفهوم روبه رو هستیم که عبارتند از: اقتصاد، دانایی، نهادگرایی که در هر سه مورد با سوء برداشت­های جدی روبه­رو هستیم. به لحاظ مفهومی یکی از بزرگرترین بسترها برای سوء برداشت­ها، این است که مفهوم اقتصاد از نظر تحلیلی یک مشترک لفظی است که تحت این مشترک لفظی با سه ابزار متفاوت تحلیلی روبه­رو هستیم. بنابراین وقتی از اقتصاد صحبت می­کنیم باید ببینیم که در کدامیک ازسطوح توسعه، کلان یا خرد صحبت انجام می­شود. بخش بزرگی از گرفتاری هایی که در ایران در زمینه سیاست گذاری وجود دارد، این است که این سه ابزار با هم خلط می­شوند. برای مثال، انتظار داریم که با ابزارهای سطح خرد، مسائل سطح توسعه را حل کنیم!

مومنی ادامه داد: مفهوم دومی که به آن می پردازیم، مفهوم دانایی است. در موج اول و دوم انقلاب صنعتی، نوآوری و فناوری، عموما کمک کننده یا جایگزین دست و بازوی انسان ها بوده­اند اما در موج سوم انقلاب صنعتی، دستاوردهای جدید علم و فناوری، جایگزین مغز انسان­ها می­شوند.

مفهوم سوم، نهادگرایی است. در اینجا نیز باید دقت کنیم که نظام آموزشی ما یک نظام آموزشی حافظه محور است و ساخت سیاسی ما هم یک ساخت سیاسی بیش از حد متمرکز می­باشد. در بسیاری از موارد، تئوری و ایدئولوژی با هم خلط می­شوند که این عمل، در بسیاری از موارد بحث را از مسیر اصلی خودش خارج می­کند. در نظام دیوان سالاری کشور، هیچ نوع الزام نهادی برای ثبت و ضبط تجربیات وجود ندارد. بنابراین دائما در حال آزمون و خطا هستیم. وقتی که می­خواهیم در مورد نهاگرایی صحبت کنیم، از زاویه ایدئولوژی به آن نگاه نمی­کنیم بلکه از زاویه تئوری به آن نگاه می­کنیم، یعنی رقابت بین تئوری­ها، رقابت بر سر حق و باطل نیست.

دانش ثمربخش، دانش خلاق و  تولید محور

مومنی در ادامه افزود: نهادگرایان دانش را به دو طبقه­ی دانش­ ثمربخش و دانش بی­ثمر تقسیم می­کنند. در تقسیم بندی دیگر، دانش ثمربخش را به دانش آشکار و دانش ضمنی تقسیم می­کنند. منظور از دانش ثمربخش، دانشی است که به خلاقیت مربوط می­شود و این امکان را فراهم می­کند که با خلاقیت به موجودیِ جهان اضافه شود که در اقتصاد به آن، تولید محوری می­گوییم. چارچوب نهادی تولیدمحور سازمانهای مشخصی را ایجاد می‌کند. برای مثال می­توانیم به جنرال موتور که بر مبنای تولید محوری است، اشاره کنیم.

دانش بی­ثمر بر توزیع مجدد تمرکز دارد یعنی به موجودی جهان اضافه نمی­شود. چارچوب نهادی مبتنی بر دانش بی‌ثمر نیز سازمانهای مشخصی را ایجاد می‌کند. همانند سازمان­های مافیایی که بر توزیع مجدد تاکید دارند. برای اینکه مشاهده کنیم جامعه­ای رو به توسعه یا اضمحلال است، باید ببینیم که ساختار نهادی، بیشتر مشوق دانش های ثمربخش است یا بی ثمر؟!

مومنی ادامه داد: در دانش­های بی ثمر(بنگاه ها برای ستیز و مقابله با رقبای خود) برای تولید سه ویژگی را در نظر می گیرند: 1- افق نگرش کوتاه مدت 2- سرمایه اندک 3- مقیاس کوچک

دانایی محوری، راه نجات ایران

مومنی در پایان گفت: چون دانش ثمربخش، دانش مولد است، در دستگاه نهادگرایی جدید، وقتیکه بخواهد راجع به علم و فناوری صحبت کند، از بنگاه تولیدی سخن به میان می­آورد. راه نجات اقتصاد ایران، دانایی محوری می­باشد که برای تحقق آن، لازم است که هزینه فرصت چپاول اموال را بالا ببریم یعنی تجارت پول و دلالی را کم کنیم.