روحانی در دوراهی همراهی یا دورزدن اصلاحات / آیا «جنین» سرکش در «رحم اجاره ای» سقط می‌شود؟!
خبرگزاری بسیج / سرویس سیاسی - قاطبه جریان های سیاسی برآمده از نوعی گفتمان فکری هستند که در بین جامعه نیز دارای پایگاه اجتماعی است. وقتی حزب، گروه و یا دسته ای دارای گفتمان فکری موجه و پایگاه اجتماعی قابل توجهی نباشد حیات سیاسی آن در معرض خطر قرار می گیرد و در این میان چاره ای جز نزدیکی به اقطاب سیاسی اصلی و بهره مندی از پایگاه اجتماعی آنان ندارد. البته یک آلترناتیو دیگر نیز وجود دارد و آن اینکه حزب و یا گروه سیاسی بتواند با ایجاد یک گفتمان فکری قابل توجه عملا جریان ساز شود و برای خود پایگاه اجتماعی بسازد.
در سطح جهانی امروز جریان سوم با تمام انتقادات پیش رو به یک جریان اصلی تبدیل شده است و با در برگیری طیف هایی همچون پست مدرن ها، آنارشیست ها، حامیان محیط زیست و... عملا به عرصه سیاست وارد شده و در حال رقابت با احزاب سیاسی قدیمی چپ و راست شده اند.
برخی از کارشناسان، دولت یازدهم در ایران را نیز یکی از تلاش ها برای ایجاد موج سوم عنوان می کنند. حسن روحانی که سابقه عضویت در جامعه روحانیت مبارز را دارد در انتخابات سال 92 مورد حمایت اصلاح طلبان قرار گرفت و با آرای شکننده ای توانست کرسی ریاست جمهوری را تصاحب کند اما از همان بدایت امر، روحانی خود را باهوش تر از آن نشان داد که سرنوشت دولتش را به جریان های اصلاح طلب که البته بخش عمده ای از آنها در ماجرای فتنه 88 مرتکب جرم بزرگ شده اند، گره بزند؛ لذا تلاش کرد تا با طرح ایده اعتدال یک مسیر سوم ایجاد کند. مسیر سومی که اگرچه آغاز آن با شعارهای خوبی همراه شد اما در ادامه به دلیل فقدان پایه های گفتمانی قوی عملا نتوانست به سطح مطلوب به ویژه از نظر پایگاه اجتماعی دست پیدا کند و به تبع روحانی تلاش کرد با طرح شعارهایی همچون رفع حصر، حقوق شهروندی، آزادی بیان و... تا حدودی بتواند از پایگاه های اجتماعی خاکستری به نفع خود استفاده کند.
اما دولت روحانی بهترین فرصت را برای جریان اصلاحات رقم زد. این جریان در فتنه 88 نقش بسیار موثری در تحمیل هزینه های سنگین به نظام و مردم بازی کرده بود و طیف هایی از جریان اصلاحات در قضایای آن سال پیشاپیش معاندین علیه نظام شمشیر کشیده بودند و عملا حذف ولایت فقیه و اسلامیت را فریاد می زدند.
در چنین شرایطی و با حضور توام با بصیرت مردم در حماسه 9 دی و 22 بهمن سال 88، عملا طومار فتنه در هم پیچیده شد اما هنوز هم نیروهای رده یک و دو فتنه در فضای سیاسی کشور حضور داشتند که مترصد فضایی برای بازگشت به عرصه قدرت بودند.
روی کار آمدن دولت یازدهم و ضعف تئوریک پایه های گفتمانی اعتدال باعث شد تا این طیف فعال شده و صراحتا دولت روحانی را به مثابه یک اسب تروا برای بازگشت به عرصه قدرت قلمداد کنند. البته اصلاح طلبان ابایی نیز از بیان صریح این داستان ندارد و با طرح موضوع «رحم اجاره ای» و تکرار و اصرار بر آن، دولت یازدهم را صرفا به مثابه یک ابزار می بینند.
ابراهیم اصغرزاده دبیرکل سابق حزب همبستگی و عضو شورای شهر اول تهران 13 اسفندماه سال 92 وقتی دولت روحانی تازه درحال آغاز فعالیت های خود بود در مصاحبه با روزنامه قانون و در پاسخ این سؤال که «ادعا می‌شود اصلاح‌طلبان چون می‌دانستند در انتخابات 92، آقای عارف نمی‌تواند رای بیاورد، او را کنار می‌گذارند و از روحانی حمایت میکنند. این در شرایطی انجام شده است که سیاست‌های روحانی مورد پسند اصلاح‌طلبان هم نبود. آیا این ادعا صحت دارد؟» گفته بود: تصور میکنم حرف مهمی است و چندان هم غلط نیست. چند وقت پیش به دوستانی به شوخی گفتم این رحم اجاره‌ای برای پرورش یک نطفه است. وقتی به شما اجازه نمی‌دهند احزاب جریان سیاسی‌ات فعالیت داشته باشد، مجبور به ائتلاف می‌شوید. همانطور که می‌دانید مهم‌ترین احزاب جریان اصلاح‌طلب ممنوع‌الفعالیت بودند. البته قرار بر این بود که آدم‌های قوی‌تر از آقای خاتمی را به انتخابات بیاوریم، اما آنقدر عقب‌نشینی کردیم که آقای خاتمی شد هاشمی، هاشمی شد روحانی. آقای روحانی همانطور که گفتم، متعلق به جناح محافظه‌کار بودند»
اخیرا نیز عبدالله ناصری عضو شورای عالی سیاست گذاری اصلاح طلبان بار دیگر به تشریح نسبت اصلاحات و دولت پرداخته است و گفته است «واقعیت این است که روحانی به عینه هم در 92 و هم انتخابات مجلس «تشکیل مجلسی همسو نه دولتی» دید. این اصلاح‌طلبان و عقبه اجتماعی آنها بود که چنین آرزویی را برای روحانی محقق کرد. بنابراین روحانی می‌داند اگر بخواهد رئیس‌جمهور بماند، نیاز به این جریان دارد مگر اینکه تصمیم گرفته باشد رئیس‌جمهوری یک‌دوره‌ای بماند....حزب منتسب به دولت یعنی اعتدال و توسعه نه ساختار و نه عقبه‌ای دارد. بنابراین امروز چون چنین واقعیتی را درک کرده، نگران است.»
وی همچنین در پاسخ به این سوال که برخی ترکیب «دولت، رحم اجاره‌ای اصلاح‌طلبان» را دلیلی بر این مدعا می‌دانند که اصلاح‌طلبان فضا را برای ورود بیشتر آماده کرده، پس پروژه بعدی عبور از روحانی است. تحلیل شما در این مورد چیست؟ می گوید«اصلا نباید نگران این تحلیل‌ها بود. اگر رحم اجاره‌ای جنین را خوب محافظت کند، حتما اصلاح‌طلبان آن را دوبار اجاره خواهند کرد. ما بزرگ‌ترین خطر کشور را جنگ ناشی از تحریم‌ها می‌دانستیم. بنابراین دستاورد بزرگ برجام آنقدر ارزش دارد که حتی به‌رغم نیازهای دیگر همین موفقیت را برای ادامه راه کافی بدانیم و آن را پاس بداریم. البته ترمیم کابینه برای شوک روانی و اجتماعی به جامعه در جهت مثبت هم مفید خواهد بود.
اما به طور کلی چند نکته اساسی در این زمینه وجود دارد. نکته اول آن است که اصلاح طلبان به شدت در خصوص موضوع رای آوری دولت یازدهم به دلیل حمایت آنان از روحانی اغراق می کنند. البته انصراف عارف از انتخابات، حمایت هاشمی از روحانی و... از عوامل تاثیرگذار بر پیروزی شکننده روحانی بود اما نمی توان تمام ۱۸٬۶۱۳٬۳۲۹ رایی که در انتخابات خرداد 92 به سبد روحانی واریز شد را نتیجه حمایت اصلاح طلبان دانست بلکه بخش عمده ای از این آرا متعلق به مردمی بود که نسبت به سیاست های اقتصادی دولت دهم اعتراض داشتند.
از سوی دیگر متاسفانه دولت تدبیر و امید نتوانست معنای دقیقی از اعتدال را برای افکار عمومی و نخبگی تعریف کند و همین مساله حتی تذکر رهبر معظم انقلاب را نیز دربر داشت. فقدان تعریف مشخص از اعتدال سبب شد تا برخی مفاهیم ضدانقلابی از مفهوم اعتدال ارائه کنند. رهبر معظم انقلاب اسلامی در تیرماه سال 93 در دیدار مسئولان نظام خطاب به دولت می فرمایند: «اعتدال، شعار بسیار خوبی است، ما هم تأیید میکنیم اعتدال را؛ افراط محکوم است و بد است. سفارشی که من میکنم این است که مراقب باشید جریانهای مؤمن را با شعار اعتدال کنار نزنند؛ بعضی‌ها این کارها را دارند میکنند، من میبینم در صحنه‌ی سیاسی کشور؛ با شعار اعتدال، با شعار پرهیز از افراط، سعی میکنند جریان مؤمن را که در خطرها آن جریان است که زودتر از همه سینه سپر میکند، آن جریان است که دولتها را در مشکلات واقعی به معنای حقیقی کلمه حمایت میکند، کنار بزنند؛ مراقب باشید. اسلام، مظهر اعتدال است. این «اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم»(۲۹) اعتدال است؛ «قتِلوا الَّذینَ یَلونَکُم مِنَ الکُفّار» اعتدال است؛ امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر اعتدال است - اعتدال اینها است دیگر - معنای اعتدال این نیست که ما از کارهای احساس وظیفه‌ای که فرد مؤمن، جریان مؤمن، مجموعه‌ی مؤمن انجام میدهد، جلوگیری کنیم.»
مساله بعدی غفلت روحانی از ظرفیت خود برای ایجاد یک قطب بندی سیاسی جدید در ایران است. متاسفانه دوقطبی کاذبی که از دهه 70 در کشور تبلیغ شد، در واقع اثبات کرد که یکی از قطب ها، عملا دیگر به فکر رقابت در چارچوب نظام نیست بلکه تلاش دارد تا چارچوب بازی را بر هم بزند. در حالی که مطالبات مردم متمرکز در موضوعاتی همچون پیشرفت، توسعه اقتصادی، رفاه و... است هنوز دغدغه ذهنی برخی از سیاسیون در ایران توسعه سیاسی مبتنی بر سکولاریسم است در حالی که حتی برای بسیاری از مخالفان نظام نیز امروز اصول مردم سالاری دینی به یک مساله جاافتاده و نهادینه تبدیل شده است. اعتدال می توانست با تمرکز بر مطالبات اقتصادی مردم و مساله پیشرفت به یکی از اقطاب اصلی در هندسه سیاسی کشور تبدیل شود اما تاکنون به دلیل مشخص نشدن مرزهای مفهومی، عملا اعتدال نیز به خرده گفتمانی در ذیل گفتمان اصلاحات تبدیل شده و همین عامل نیز اصلاح طلبان را جری کرده تا جایی که بدون هیچ شرم و ابائی دولت روحانی را صرفا به مثابه یک «رحم اجاره ای» قلمداد کنند. بر این مبنا نسبت اصلاح طلبان و دولت اعتدال تنها در موفقیت ها معنا پیدا می کند و هر نوع شکستی صرفا به پای شخص روحانی نوشته می شود و همین مساله نیز باعث شده تا امروز برخی از کارشناسان این سوال جدی را مطرح کنند که با توجه به حجم گسترده نقدها و نارضایتی ها، آیا روحانی می تواند یک دوره دیگر نیز رئیس جمهور شود؟
در پایان باید گفت امروز اصلاح طلبان عملا پروژه عبور از روحانی را کلید زده اند. طی یک ماه گذشته 3 تن از چهره های برجسته جریان اصلاحات یعنی محمدرضا خاتمی، حجاریان و موسوی لاری صراحتا بر ضرورت تغییر کابینه به دلیل ضعف های اقتصادی تاکید ورزیده اند. هرچند در ظاهر امر موضوع ناکارآمدی دولت در عرصه اقتصادی به عنوان ضرورت تغییر در کابینه مطرح می شود اما در عمل اصلاح طلبان با توجه به تقویت اقلیت اصلاحات در مجلس دهم به دنبال سهم خواهی بیشتر از روحانی هستند و تلاش دارند تا ظرفیت های خود برای حضور مستقل در انتخابات بعدی را فراهم کنند.
