تأملی بر اتهامات سخنگوی وزارت خارجه ایران درباره یک ترجمه

آقای «جابری انصاری» این یادداشت را پس از انتشار خبری  با عنوان «برای نوه‌هایتان تعریف کنید که چگونه ظریف تسلیم شد» منتشر کرد که به انعکاس «مزاح ‌تلخ و کنایه‌آمیز جان کری»، وزیر خارجه آمریکا در جمع کارکنان سفارت این کشور در وین درباره توافق هسته‌ای ایران (برجام) و گروه 1+5 می‌پرداخت.

ایشان در این توضیحات، با توجه به اینکه برای انعکاس بیانات «کری» به نشریه «ویکلی‌استاندارد» استناد کرده، توضیحاتی درباره لزوم توجه رسانه‌ها به موضوع «فرامتن» در انتشار اخبار ترجمه شده از رسانه‌های خارجی ارائه کرده‌اند.

آقای جابری انصاری نوشته‌اند: «این گزارش از سوی یک نشریه نو محافظه‌کار (ویکلی‌استاندارد) برای اثبات تداوم تحریف واقعیت‌ها توسط دولت اوباما منتشر شده است و به همین دلیل دوبار در پرانتز می‌نویسد خنده حضار و بعد از نقل قول فوق از جان کری، اضافه می‌کند: دولت اوباما و شخص کری به ویژه تحت فشار فزاینده‌ای در مورد نحوه رسیدن به توافق ایران بوده‌اند به ویژه پس از اعتراف بن رودز دستیار کاخ سفید در مورد نحوه [فریب‌کارانه] ارائه توافق به رسانه ها و مردم.»

در یادداشت سخنگوی محترم وزارت خارجه که برخی از رسانه‌ها هم بدون توجه و موشکافی آن را بلافاصله منتشر کردند و عده‌ای هم آنرا محملی برای عقده‌گشایی دیدند، چندین اشتباه آشکار و سوءتفاهم وجود دارد که در زیر به آنها اشاره می‌شود.

 1- بر خلاف ادعای سخنگوی محترم، ترجمه منتشر شده، صحیح و دقیق بوده است.

متن اظهارات جان کری که روی وب سایت وزارت خارجه آمریکا قرار گرفته به این صورت است:

 So you’ve been very, very much a part of an extraordinary journey that has produced an historic outcome, and that’s something that you can take with you forever, maybe tell – embellish it a little bit for the grandchildren, tell them how you sat in a room and got Zarif to give in to your mighty persuasion. (Laughter.) Whatever you want, folks. (Laughter.)

در متن ترجمه شده فارس چنین آمده است: « ... حتی می‌توانید کمی پیاز داغ قضیه را زیاد کنید و برای نوه‌هایتان تعریف کنید که چگونه در یک اتاق نشستید و ظریف را مجبور کردید که در برابر قدرت متقاعدکننده شما، تسلیم شود.»

همان گونه که پیداست، «جان کری» این اظهارات را با لحنی آمیخته به مزاح مطرح می‌کند و چنانکه خواهیم دید همین «نیت و مقصود» و میزان موفقیت در «ترجمه» آن، محور اصلی  هر مناقشه ای درباره اظهارات «جان کری» است. (البته اینکه آیا می توان اظهارات وزیر خارجه یک کشور، در جمع کارکنان سفارت کشورش در وین درباره موضوعی مانند توافق هسته ای با ایران را مزاح صرف تلقی کرد هم موضوعی قابل تأمل است که اظهارنظر درباره آن را باید به متخصصان علوم سیاسی و روابط بین الملل واگذار کرد.)  

از منظر تخصصی، هر گونه اظهارنظر درباره صحت ترجمه جمله فوق، منوط به بررسی عملکرد مترجم در انتقال پیام در دو سطح جداگانه، اما کاملاً به هم پیوسته زبان شناختی است: اول، رساندن معانی رمزگذاری شده در سطح واژگان، عبارات، جملات و به طور کلی «متن» (یعنی همان سطح «معناشناسی» (Semantics) به تعبیر علم زبان شناسی) و دوم، در سطحی بالاتر، به نحوی که مخاطب را به استنباط بافت آن بیانات و از جمله آن، نیت و مقصود گوینده هدایت کند. (در اینجا با سطح «کاربردشناسی» (Pragmatics) از علم زبان شناسی سر و کار داریم.)

به تعبیر ساده تر و جزئی تر، هنگامی می‌توان گفت مترجمی در ترجمه این اظهارات «جان کری» موفق عمل کرده که اولاً از معادل‌یابی‌های صحیح برای واژه ها و عبارات استفاده کند (سطح معناشناسی) و ثانیاً آنها را به گونه ای بیان کند که لحن مزاح کنایه آمیز گوینده پیام را هم به مخاطب القاء کند (سطح کاربردشناسی).

استفاده از عبارت «پیاز داغ قضیه را زیاد کنید» (به عنوان معادل «Embellish it») در متن فارس با همین هدف و به قصدانتقال لحن جان کری صورت گرفته است. هر چند که این اشکال هم وارد است که با نوشتن عبارت «خنده حضار» در متن ترجمه شده (چنانکه در متن اصلی آمده) می‌شد به تسهیل ادراک مخاطب از بافت و فضای مطرح شدن این اظهارات کمک کرد.

 2- آقای «جابری انصاری»، سخنگوی محترم وزارت خارجه در توضیحاتشان در بخش «فرامتن» و در سایر قسمت های یادداشتشان تلاش کرده‌اند با توجه به منبع مورد استناد یعنی نشریه «ویکلی استاندارد»، رسانه‌های ایرانی را به بی توجهی به دلایل و زمینه‌های انتشار یک خبر در رسانه های خارجی و افتادن در دام سیاست‌های آنها متهم کنند. با وجود این، ایشان چنانکه توضیح خواهیم داد در چند مورد، دچار اشتباه شده‌اند.

اول اینکه تنها نقل قول‌های مستقیم ویکلی استاندارد از جان کری را بدون هیچ‌گونه قضاوت و تفسیر و صرفاً جهت اطلاع مخاطبان، چنانکه روال همیشگی این رسانه است، ترجمه کرده است. اینکه عین اظهارات جان کری درباره ایران را به این دلیل که در یک نشریه «نومحافظه کار»، به هر دلیل و زمینه منتشر شده را نباید پوشش داد، کاملاً به دور از منطق و عجیب است. ضمن اینکه، جهت اطلاع سخنگوی محترم وزارت خارجه باید عرض کرد، وب سایت رسمی وزارت امور خارجه آمریکا متن کامل همان اظهارات کری را عیناً در اینجا منتشر کرده است. تقریباً تمامی رسانه‌های دیگر ایرانی هم با استناد به همین سایت این خبر را پوشش داده اند.

دوم اینکه، از توضیحات آقای «جابری انصاری» ظاهراً این‌طور بر می‌آید که فضای ذهن ایشان احتمالاً آن‌قدر درگیر اثبات انگاره بی‌توجهی خبرنگاران به «فرامتن» شده که دلیل «خنده حضار» به صحبت‌های جان کری و انعکاس آن در ویکلی استاندارد را اشتباه متوجه شده‌اند و آن را در چارچوب ذهنی مطلوب خود تعبیر و تفسیر کرده‌اند.  به عبارت دیگر، ایشان نیز ناخواسته، متن را به فرامتن خویش انتقال داده و تفسیرشان کاملا برآمده از پیش‌فهم‌های خودشان است. از این روست که به‌جای تلاش در پاسخ‌گویی به اظهارات کری به عنوان سخنگوی نهاد دیپلماسی، قلم به دست گرفته، رو به یادداشت‌نویسی علیه رسانه‌های داخلی آورده‌اند.

سخنگوی وزارت محترم امور خارجه ظاهراً تصور کرده‌اند این نشریه با قصد و منظوری خاص و با هدف نشان دادن اینکه دولت اوباما تحت فشار مخالفان «برجام»است عبارت «خنده حضار» را بعد از نقل قول اظهارات کری آورده‌اند تا اینطور القا کند که حضار به حرفهای مثبت جان کری درباره این توافق خندیده‌اند.

آقای جابری انصاری اینطور نوشته اند: «این گزارش، از سوی یک نشریه نومحافظه کار برای اثبات تداوم تحریف واقعیت ها توسط دولت اوباما منتشر شده است و به همین دلیل دو بار در پرانتز می‌نویسد خنده حضار و بعد از نقل قول از جان کری اضافه می کند:

دولت اوباما و شخص کری به ویژه تحت فشار فزاینده ای در مورد نحوه رسیدن به توافق ایران بوده اند، به ویژه پس از اعتراف بن رودز، دستیار کاخ سفید در مورد نحوه (فریب کارانه) ارائه توافق به رسانه ها و مردم.»

اگر منظور سخنگوی وزارت خارجه چنین باشد که گفته شد باید گفت «خنده حضار» در اینجا نه در چارچوب مخالفت با اظهارات کری، بلکه در واکنش به مزاح کنایه آمیز او انجام شده؛ ضمن اینکه اینطور نیست که ویکلی استاندارد به صورت هدفمند و با قصد و منظور  این عبارات را نقل کرده باشد، چون عین عبارت «خنده حضار» در وب سایت وزارت خارجه آمریکا هم آمده است.

3- با تمام این توضیحات، حتی اگر اشتباهات مد نظر آقای جابری انصاری در ترجمه یا پوشش خبر مورد نظر وجود داشت، بیان این ادعا که «انعکاس غیر دقیق و تحریف شده مطالب رسانه های خارجی به زبان فارسی متاسفانه به سکه ای رایج در بازار سیاست و رسانه های ایران تبدیل شده است»، غیرمنصفانه و نادیده گرفتن واقعیت‌ها و خدمات قشر زحمت‌کش رسانه‌ای است؛

 رسانه‌ها نیز همان طور که جناب آقای جابری انصاری مستحضر هستند در مواردی که در ترجمه‌های ارسالی وزارت محترم خارجه اشکال یا اشتباهاتی وجود داشته باشد با تذکر و همکاری برای رفع آن و اطلاع رسانی بهتر می‌کوشند. فقط از باب نمونه و مشت نمونه خروار، یک مورد از اشکالات  در ترجمه رسمی وزارت محترم خارجه که مربوط به یک ماه اخیر است ذکر و یادآوری می‌شود که تنها با تعامل و اجتناب از خصومت‌ورزی است که می‌توان از میزان اشتباهات کاست و در امر اطلاع‌رسانی بهتر به عموم مردم کوشید.

وزارت امور خارجه ایران، روز چهارم اردیبهشت ماه سال جاری، چنانکه در عکس زیر دیده می‌شود ترجمه‌ای از بیانیه وزارت خارجه آمریکا از دیدار دو جانبه ظریف و کری فراهم کرد. لینک وزارت خارجه آمریکا و ترجمه وزارت خارجه ایران قابل دسترسی هستند.

وزارت خارجه ایران بخشی از ترجمه اظهارات ظریف که در عکس های زیر مشخص شده‌اند را اشتباه ترجمه کرد.

متن انگلیسی اظهارات ظریف چنین است: 

 through serious action so that the Iranian people can see the benefits of implementation of JCPOA, we can move forward with the long-term implications for this very important agreement, which should create the foundations and not the ceilings for resolution of international issues.  

وزارت خارجه ایران، این بخش از اظهارات ظریف را اینطور ترجمه کرده است:

و من امیدوارم که از طریق اقدام عملی جدی، مردم ایران بتوانند منافع ناشی از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک را مشاهده کنند. ما می توانیم با وجود تاثیرات درازمدت این توافق خیلی مهم به جلو حرکت کنیم. توافقی که می تواند به جای فریبکاری، پایه های حل و فصل مسائل بین المللی را ایجاد کند.

ترجمه صحیح این عبارت چنین است: «و من امیدوارم که از طریق اقدام عملی جدی، مردم ایران بتوانند منافع ناشی از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک را مشاهده کنند و ما بتوانیم با تأثیرات بلندمدت اینوافق خیلی مهم که می تواند زیربنایی برای حل وفصل مسائل بین المللی ایجاد کند و نه سقفی (یک حد نهایی) برای آن، رو به جلو حرکت کنیم.»

در ترجمه وزارت خارجه ایران، با ترجمه اشتباه یک کلمه ceiling به فریبکاری، مفهوم کل جمله نادرست شده است. این در حالی است که معنای کلمه فوق در کتب زبان انگلیسی مدارس هم تدریس می‌شود!

توضیح: *البته مضمون این اظهارات «کری» را برخی رسانه‌های دیگر هم پوشش داده بودند، اما پاره‌ای نشانه‌ها در توضیحات رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان به گونه‌ای بود که مشخص می‌کند ایشان - چه آگاهانه و چه ناخودآگاه – خبرگزاری فارس را مخاطب اصلی خود قرار داده است. به عنوان مثال، ایشان در حالی در متن توضیحات خود با توجه به استناد رسانه‌های ایرانی به نشریه «ویکلی‌استاندارد» تفاسیری ارائه کرده‌اند که به نظر می‌رسد تنها «فارس» به این نشریه استناد کرده بود و منبع تقریباً تمامی رسانه‌های دیگر، سایت وزارت خارجه آمریکا بوده است.