به گزارش خبرگزاری بسیج،  طبق آمار گمرک جمهوری اسلامی از تجارت خارجی ایران در سال 1394 میزان صادرات کالاهای غیرنفتی با احتساب میعانات گازی به بیش از 42٫4 میلیارد دلار رسیده است و میزان واردات کشور نیز در حدود 41٫5 میلیارد دلار بوده‌است. این آمار نشان دهنده به ترتیب کاهش 16٫1 و 22٫5 درصدی قیمت دلاری صادرات و واردات کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.

به این ترتیب و به لطف کاهش چشمگیر میزان واردات کشور، تراز تجارت خارجی غیر نفتی کشورمان، پس از سال‌ها منفی بودن، در سال 1394، درحدود مثبت 900 میلیون دلار ثبت شده‌است. گرچه برکسی پوشیده نیست که بخش عمده‌ای از این محصولاتی که به عنوان کالاهای غیرنفتی صادر شده‌اند نیز محصولات کم فرآوری شده‌ی نفت و گاز هستند و در عمل بدون استفاده از نفت خام و گاز، امکان مثبت شدن تراز تجاری کشور فراهم نبود.

در سال 1394 متوسط قیمت دلاری هر تن کالای صادراتی غیرنفتی بدون احتساب میعانات گازی، 461 دلار بوده است که نسبت به سال 1393، 3 درصد افزایش داشته و همچنین هر تن کالای وارداتی با متوسط قیمت دلاری 1183 دلار وارد کشور شده است که نسبت به سال گذشته، 5 درصد کاهش یافته است

میزان صادرات و واردات ماهانه کشور در سال 1394 نشان از آن دارد که گرچه میزان واردات کشور روندی تقریباً با ثبات داشته، اما میزان صادرات کشور در دو ماه اردیبهشت و آبان در مقایسه با دیگر ماه‌ها به طور چشمگیری بیشتر است. در خصوص این مسئله در پایان مقاله نکاتی را طرح خواهیم کرد. در نمودار زیر، تغییرات ماهانه واردات و صادرات کشور در سال 1394 نشان داده شده است.

صادرات 42٫4 میلیارد دلاری کشور در سال گذشته در حالی محقق شده است که در این مدت صادرات میعانات گازی 6٫7 میلیارد دلار و صادرات سایر محصولات (شامل محصولات پتروشیمی و دیگر کالاها) 35٫8 میلیارد دلار بوده است.

همانطور که از جدول بالا مشخص است علت اصلی کاهش 16 درصدی صادرات غیرنفتی کشور، کاهش 52 درصدی صادرات میعانات گازی است. در واقع در کاهش 8٫2 میلیارد دلاری صادرات غیرنفتی کشور، سهم میعانات گازی 7٫3 میلیارد دلار بوده و صادرات دیگر کالاها تنها حدود 800 میلیون دلار کاهش داشته است. این مسئله باعث شده است سهم میعانات گازی از صادرات غیرنفتی از 28 درصد سال 1393، به 16 درصد در سال 1394 کاهش یابد. همچنین لازم به ذکر است علت اصلی کاهش میزان صادرات میعانات گازی، کاهش قیمت این محصولات در پی کاهش قیمت جهانی نفت بوده و میزان صادرات از نظر وزنی تنها 17 درصد کاهش داشته است.

کالاهای عمده وارداتی

در دسته بندی جزئی‌تر کالاها، عمده محصولات وارداتی کشور محصولاتی چون «ذرت دامی» با 1٫41 میلیارد دلار، «گندم خوراکی» با 862 میلیون دلار، «دانه سویا» با 728 میلیون دلار، «برنج» با 680 میلیون دلار و «کنجاله سویا» با 672 میلیون دلار هستند. در جدول زیر ده محصول عمده وارداتی ایران نشان داده شده‌است.

اما چنانچه دسته‌بندی کلی‌تر کالاهای وارداتی را درنظر بگیریم محصولاتی چون «ذرت»، «قطعات منفصله تولید خودرو سواری»، «انواع خودرو سواری»، «انواع مکمل‌های دارویی» و «محصولات از فولاد به شکل طومار» در صدر محصولات وارداتی ایران قرار می‌گیرند که در جدول زیر نشان داده شده‌اند.

در میان محصولات عمده وارداتی نیز میزان واردات اغلب کالاها چون گندم، برنج، ورقه‌های فولادی، کنجاله سویا و خودرو سواری با کاهش همراه بوده و تنها واردات برخی کالاها چون محصولات از فولاد به شکل طومار، دانه سویا و موز افزایش یافته است. در جدول زیر آمار مقایسه‌ای میزان واردات محصولات عمده وارداتی کشور نشان داده شده‌است.

همانطور که مشخص است عمده محصولات وارداتی کشور یا محصولات غذایی اساسی چون ذرت، گندم، دانه سویا و برنج هستند و یا محصولات با فرآوری بالا چون خودرو و قطعات منفصه آن، مکمل‌های دارویی و انواع تلفن، موبایل و تجهیزات شبکه تلفن همراه، هستند.
مبادی عمده وارداتی

در سال 1394 محصولات وارداتی کشور عمدتا از کشورهای چین، امارات، کره جنوبی، ترکیه و سوئیس بوده‌اند. در جدول زیر مبادی وارداتی ایران در سال گذشته نشان داده شده است.

همانطور که مشخص است واردات ایران از اغلب کشورهای دنیا کاهش یافته و تنها واردات از فرانسه و قدری هم سوئیس با افزایش همراه بوده‌است. علت افزایش واردات از کشور سوئیس در واقع خرید محصولات کشاورزی از بازار بورس این کشور به جای کشورهایی چون امارات و ترکیه بوده است. در واقع در سال گذشته با وجود کاهش در میزان واردات محصولات کشاورزی، به دلیل چرخش دوباره‌ی ایران به سمت خرید با واسطه از سوئیس، میزان واردات ایران از این کشور افزایش یافته است. علت افزایش واردات از کشور فرانسه نیز احیای نسبی روابط خودروسازان داخلی با شرکای فرانسوی خود بوده به طوریکه قدری به میزان واردات قطعات منفصله از این کشور افزوده شده است.

کالاهای عمده صادراتی

در سال 1394 چنانچه ریزترین دسته‌بندی را برای کالاها درنظر بگیریم در بین کالاهای صادراتی غیرنفتی(بدون احتساب میعانات گازی) محصولاتی چون «سایر گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده» با 1٫58 میلیارد دلار، «پروپان مایع شده» با 1٫42 میلیارد دلار، «قیرنفت» با 1٫24 میلیارد دلار، «پلی اتیلن گرید فیلم با چگالی کمتر از 94 درصد» با 1٫11 میلیارد دلار و ورقه‌های فولادی با 1٫09 میلیارد دلار کالای عمده‌ی صادراتی ایران هستند. در جدول زیر ده محصول عمده صادراتی ایران در سال 1394 نشان داده شده‌است.

اما در یک نگاه کلی‌تر به کالاهای صادراتی محصولاتی چون «گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده»، «انواع پلی اتیلن»، «فرآورده‌‎های با حداقل 70درصد نفت و روغن‌های نفتی»، «انواع هیدروکربورهای حلقوی» و «انواع پسته» در صدر محصولات صادراتی ایران قرار می‌گیرند. در جدول زیر دسته‌بندی کلی‌تر محصولات صادراتی ایران نشان داده شده‌است.

نکته جالب توجه آن که میزان صادرات اغلب کالاهای عمده‌ی صادراتی ایران، همچون «سنگ آهن»، «پسته»، «متانول»، «سیمان» و «آمونیاک»، از نظر قیمتی در مقایسه با سال گذشته با کاهش زیادی مواجه بوده و تنها صادرات محصولاتی چون «فرآورده‌های با حداقل 70% نفت و روغن‌های نفتی» و «ورقه‌های گرم نورد از آهن و فولاد» افزایش یافته است. در جدول زیر آمار مقایسه‌ای میزان صادرات محصولات عمده صادراتی کشور نشان داده شده‌است.

همانطور که از جداول بالا مشخص است محصولات صادراتی ایران عمدتا محصولات پتروشیمی و با فرآوری نه چندان بالای نفت و گاز هستند که به عنوان محصولات میانی در صنایع دیگر به کار گرفته می‌شوند و پس از آن‌ها، محصولات کشاورزی و مواد خام، عمده محصولات صادراتی ایران را تشکیل می‌دهند و سهم محصولات صنعتی و دانش‌بنیان با ارزش افزوده بالا در صادرات ایران بسیار ناچیز است.

مقاصد عمده صادراتی

در سال 1394 کشورهای چین، عراق، امارات، افغانستان و هند عمده‌ترین مشتری‌های کالاهای ایرانی بوده‌اند. مقاصد عمده صادراتی ایران در جدول زیر آورده شده‌است.

همانطور که از جدول بالا مشخص است میزان صادرات غیرنفتی ایران(بدون احتساب میعانات گازی) به کشورهایی چون چین، عراق، ترکیه، ترکمنستان و پاکستان کاهش یافته و در مقابل صادرات ایران به امارات، افغانستان و ایتالیا افزایش یافته است. از نکات جالب توجه مقاصد عمده صادراتی کشور عدم حضور کشورهایی چون روسیه، قزاقستان و آذربایجان است که با وجود ظرفیت‌های فراوان صادراتی ایران به این کشورها هنوز در مقاصد اصلی صادراتی ایران جایگاهی ندارند.
ابهام در آمار میزان صادرات کشور

نکته جالب توجه در این میان ثبت 3٫1 میلیارد دلار صادرات تحت عنوان «سایر کشورهای خارجی» است. همانطور که در بخش میزان صادرات کشور به تفکیک ماه‌های سال گذشته، اشاره شده بود، میزان صادرات کشور در دو ماه اردیبهشت و آبان ماه به طور محسوسی بیشتر از دیگر ماه‌های سال گذشته است.

افزایش صادرات و واردات در اردیبهشت ماه، به دلیل تعطیلی نسبی تجارت کشور در فروردین ماه اتفاق افتاده و مسئله‌ای است که هرساله رخ می‌دهد. اما در مورد افزایش صادرات در آبان ماه مسئله متفاوت است. چنانچه به دیگر آمارهای موجود همچون میزان صادرات به تفکیک کشورها نیز توجه کنیم به این مسئله برمی‌خوریم که در آمارهای صادرات مربوط به این ماه، مقدار قابل توجهی به آمار صادرات اضافه شده که نه مشخص است چه کالاهایی را شامل می‌شود و نه مقصد صادراتی آن مشخص است. در واقع مقصد صادراتی تمامی کالاهای صادراتی در گمرک ثبت می‌شود و از عنوان «سایر کشورهای خارجی» تنها برای ثبت اشتباهات آماری استفاده می‌شود، میزان صادرات ثبت شده تحت این عنوان در سال 93 نیز مقدار بسیار ناچیزی (در حدود 70 میلیون دلار) بوده است. بنابراین ثبت رقمی بالغ بر 3٫1 میلیارد دلار تحت عنوان «سایر کشورهای خارجی»، که این عنوان را تا رده چهارم مقاصد عمده صادراتی ایران بالا می‌برد، نشان از عدم ثبت دقیق اطلاعات صادرات غیرنفتی ایران دارد که از ماه هشتم سال گذشته وارد آمار صادرات غیرنفتی کشور شده‌است.

نکته جالب توجه آنکه چنانچه این رقم 3٫1 میلیارد دلار از آمار صادرات غیرنفتی کشور حذف شود، تراز تجارت خارجی کشور دیگر مثبت نیست و رقم منفی 2٫2 میلیارد دلار را نشان می‌دهد. در چنین شرایطی با وجود کاهش 12 میلیارد دلاری واردات کشور، صادرات غیرنفتی کشور نیز به قدری از کاهش قیمت نفت متأثر بوده که تراز تجاری کشور بازهم منفی شده‌است. بنابراین لازم است گمرک جمهوری اسلامی هرچه سریعتر نسبت رفع این ابهام و اصلاح آمارهای مربوط به صادرات غیرنفتی کشور اقدام کند.