مجموعه مستند «در محاصره» به کارگردانی امیر مهدی پوروزیری و تهیه کنندگی مهدی همایونفر اثری مستند داستانی است که روزهای حصر آبادان و شکست حصر را نمایش می دهد. این اثر به صورت بازسازی به سراغ تصویرکردن آن دوران رفته و در ۱۰ قسمت برای شبکه یک ساخته شده است.
مستندساز سراغ مردم آن زمان رفته است و همزمان روایت آنها را بازسازی می کند. در این روایت ها مردان و زنان آبادان از چگونگی دفاع خود از این شهر در شرایط سخت و با توجه به کمبود امکانات سخن می گویند.
این مستند محصول موسسه روایت فتح است و هر جمعه ساعت ۲۰:۱۵ از شبکه یک سیما پخش می شود و تا ایام دهه فجر ادامه دارد.
امیر مهدی پوروزیری کارگردان این مجموعه مستند به بهانه پخش آن توضیحاتی را به خبرگزاری مهر ارایه کرد و از تحقیقاتی که برای ساخت این مستند انجام شد و همچنین سختی های ساخت آثار مرتبط با دفاع مقدس سخن گفت.
پوروزیری در این گفتگو از اینکه ایده این مستند را حبیب احمدزاده و علیرضا اسلامی ارایه داده اند سخن گفت و اینکه در اثر سراغ مردان و زنانی رفته است که در آن زمان و در نبود امکانات و تجهیزات نظامی در بیمارستان آبادان و در شهر در مقابل عراق ایستادگی کرده و دفاع کرده اند.
گفتگوی ما را با وی می خوانید:
*ایده اولیه این مجموعه چگونه شکل گرفت؟
- برخلاف روال معمول کارها که غالبا کارگردان طرحی دارد و آن را ارائه می‌کند طرح «در محاصره» متعلق به موسسه روایت فتح است. این موسسه در روند جدیدی که در پیش گرفته بعد از تولید ایده و متن آن را به کارگردان پیشنهاد می‌دهد. ایده اولیه این کار را علیرضا اسلامی و حبیب احمدزاده ارائه دادند.
قرار بر این بوده است که در این کار، جنگ از نگاه مردم روایت شود درست بر خلاف کارهایی که در این زمینه مرسوم است و غالبا جنگ با محوریت سرداران و فرماندهان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. «در محاصره» روایتی است از مقاومت مردم بومی آبادان که جنگ را از نزدیک لمس کردند و با اینکه مسلح به تجهیزات نظامی نبودند، ولی شهر را خالی نکردند و تا روز شکست حصر آبادان به مقاومت ادامه دادند.
* چه تحقیقاتی برای این پروژه انجام شد؟
- من در زمان تحقیقات مشاور اثر بودم و از شش ماه قبل از تولید در جریان پروژه بودم، شخصیت‌هایش را می‌شناختم، متن را دائم مطالعه می‌کردم و می‌دانستم نویسندگان کار چه مسیری را دنبال می‌کنند اما حضور در مقام کارگردان به حدود سه هفته قبل از شروع کار بر‌می‌گردد.
*تا چه میزان طراحی شخصیت های این مستند براساس واقعیت شکل گرفت؟
- طراحان مستند با نوعی قصد قبلی به دنبال چنین شخصیت‌هایی رفتند. داستان از زبان حدود هفت نفر از کسانی که در زمان حصر جزو ساکنان شهر بودند، روایت می شود که البته این چند نفر تنها نمونه‌ای از افرادی هستند که آنجا ماندند؛ حدود ۵۰ تا ۶۰ نفر از دختران و زنان بین ۱۳ تا ۲۰ سال بودند که در زمان حصر در یک بیمارستان در آبادان فعالیت داشتند و ما تنها روایت چند نفر از این زنان را بیان کردیم اما تعداد کسانی که به دفاع از شهر پرداختند بسیار بیشتر از اینهاست و وجه مشترک همه آنها روحیه انقلابی شان است. همچنین مجموعه از زبان مردانی روایت می شود که توضیح می دهند در آن زمان چگونه بدون امکانات دفاع کرده اند، پسرهای جوانی که بدون هیچ سلاحی در شهر ماندند، جنگیدند و دفاع کردند.
آن زمان در کنار این وقایع دیگر مسایل یک زندگی انسانی مثل عشق نیز رخ می داد، ماجراهایی که از قبل از جنگ بوده است و در طی جنگ در روند طبیعی خود ادامه می یابد. ما در فیلم در همان روزهای جنگ که مدت هاست ازدواجی شکل نگرفته است چنین اتفاقی را نشان می دهیم، همانطور که می دانید اگر در چنین روزهایی شهر خالی می‌شد دشمن را‌حت‌تر می‌توانست آبادان را بگیرد چراکه تصرف شهری که مردم در آن زندگی می‌کنند بسیار سخت است و اگر آبادان تصرف شده بود، سرنوشت جنگ و کشورمان خیلی تغییر می‌کرد. حتی سرنوشت انقلاب مان تغییر می‌کرد و ما اکنون مدیون این مردم هستیم.
برای من این نکته جالب بود که حتی خود ما در ابتدا نمی‌دانستیم حصر آبادان چگونه بوده است. اگر محاصره شکسته نشده بود و شهر سقوط می کرد و عراقی‌ها آبادان را می‌گرفتند، گرفتن دوباره شهر کار بسیار سختی بود.
*این مجموعه مستند به شکل بازسازی وقایع آن دوران را به تصویر می کشد، این بازسازی ها چقدر طول کشید؟
- تصویربرداری ۴۵ جلسه زمان برد که کار بسیار سختی بود چراکه باید یک شهر را در حالی که مردمش در حال مهاجرت هستند نشان می دادیم. همچنین صحنه‌هایی داریم که چندین درگیری و جنگ در آن رخ می دهد و ما باید نشان می دادیم که چگونه عراق آبادان را دور زده و قدم به قدم به آن نزدیک می‌شود. ما صحنه‌های جنگی زیادی داشتیم که آنها را در مردادماه تصویربرداری کردیم و گروه ما یکی از گرم ترین تابستان ها را تجربه کرد.
*چه تفاوت هایی میان یک اثر دفاع مقدسی در نوع مستند با شکل داستانی وجود دارد؟
- شخصیت های داستانی دفاع مقدس عمدتا از جنس تخیل است بنابراین راحت تر می توان آنها را حرکت داد، حتی بازی شخصیت های داستانی و اتفاقات حول آنها می‌تواند فرمی نمایشی تر و جذاب‌تر داشته باشد اما زمانی که متعهد به واقعیت باشید، کمتر می توانید از اتفاقات دراماتیک استفاده کنید و این موضوع جلوی حرکت شما را می‌گیرد. یکی از ویژگی های مهم در آثار مستند این است که تحقیقات بسیار عمیق داشته باشید. البته کسی که تحقیق می‌کند باید درام را بشناسد و بداند کدام لحظه برای بازسازی انتخاب شود که ماهیت داستانی آن بیشتر باشد.
*چرا در این اثر از بازیگران چهره استفاده نشد؟
- بهتر است برای چنین آثاری بازیگران چهره نباشند. البته تعدادی از بازیگران ما تئاتری بودند و حتی تجربه بازی سینمایی داشتند. باقی نیز بازیگران قابل قبولی بودند، عده ای هم جوانانی بودند که برای نخستین بار بازی می کردند و از آنها تست گرفته شد.
*ساخت یک اثر مستند مثل «درمحاصره» با چه مشکلاتی در هنگام تولید روبرو می شود؟
- مهم‌ترین مشکل برای ساخت آثار جنگی وجود قوانین دست و پا گیر است. بعد از اتفاقاتی که در صحنه‌های جنگی رخ داده است است، قانونی گذاشته اند که به طور مثال حتما باید ناظر و یا مسئولی بر سر کار حضور داشته باشد درحالیکه همه روزه نمی توان ناظر را در اختیار داشت. مشکل دیگر پیداکردن امکانات نظامی است. تحویل گرفتن اسلحه به سختی انجام می شود و گاهی همراه با اسلحه فشنگی داده نمی شود. حتی در بسیاری از مواقع اسلحه‌ای که می‌دهند شلیک نمی‌کند و یا هنگام شلیک گیر می‌کند. مجوز انفجار به شما نمی‌دهند، مگر اینکه کارشناس آنجا باشد و این در حالیست که کارشناس هر ۱۰ روز یک بار ممکن است به کار سر بزند. به دلیل همین مشکلاتی که ما داشتیم تا پایان کار نتوانستیم مجوز چاشنی برای انفجار بدنی بگیریم.
بنابراین ساختن فیلم جنگی خودش نوعی جنگیدن است. باید با خیلی چیزها جنگید درحالیکه این موضوع برای آنها که قرار است امکانات در اختیار ما قرار دهند یک امر روزمره اداری است. ما می خواهیم یک اتفاق ماندگار خلق کنیم و این امر برای عده ای در کارت زدن روزانه شان معنا پیدا می کند و یک نگاه اداری که بخواهند مجوز بدهند یا جلوی کار را بگیرند.
*بعد از ساخت این مجموعه مستند چقدر ضرورت ادامه چنین آثاری را احساس می کنید؟
- من پیش از این فکر می کردم ما باید بیشتر در مورد جامعه امروز فیلم بسازیم، پیش از این هم سعی می‌کردم اگر قرار است درامی خلق شود درباره اتفاقات امروز جامعه باشد فکر نمی‌کردم اینقدر علاقمند بشوم که چنین فضایی را دنبال کنم. با این حال فیلم های حوزه دفاع مقدس اتفاقی را شکل می دهد که شما را اسیر می کند و دیگر به راحتی دست از ذهن شما بر نخواهد داشت. اینها ابعاد وسیع دفاع مقدس و افرادی است که در این دوران زندگی می کردند که شما را به خود جذب می کند. ساخت چنین آثاری باعث می‌شود شخصی مثل من که فضای دفاع مقدس را تجربه نکرده ام احساس کنم قدمی در این راستا برداشته ام و در جهان آن زمان قدم می‌زنم. هم اکنون هم ایده‌های زیادی در حوزه دفاع مقدس از ذهنم می‌گذرد.
*چه بازخوردهایی از نمایش کار گرفتید؟
- از مخاطب عادی تلویزیون بازخوردهای بسیار خوبی گرفتم. یکی از رسانه‌ها زمانی تیتر زده بود که من از کار خودم راضی نیستم اما واقعیت این است که وقتی با نگاه نقادانه داخل کار هستید، همیشه با خود می‌گویید ای کاش فلان کار را انجام می دادم. با این حال تا جایی که متوجه شدم مخاطب از اثر راضی بوده است و این برایم خیلی خوب بود. مخاطب عام، قصه را دوست دارد. در عین اینکه جنگ می بیند دیگری را در حال زندگی می‌بیند، زوج ها و زنان و مردانی که دوست دارند زندگی خود را حفظ کنند و اینها برای مخاطب جالب است.
متاسفانه حدود پنج الی شش سال است که آثار متعلق به موسسه روایت فتح در زمان همیشگی پخش نمی شود. حتی مخاطبانی که می‌دانستند پنجشنبه‌ها ۹ شب می‌توانند آثار روایت فتح را ببینند این باکس را از دست داده اند و حالا برگرداندن مخاطبی که هر روز خوراک رسانه‌ای تازه ای را دریافت می‌کند بسیار سخت است اما فکر می کنم این مجموعه مستند توانسته است مخاطبان زیادی پیدا کند و حتی مخاطبان جدیدی را به علاقمندان آثار روایت فتح اضافه کند.
